فهرست
چکیده 1
مقدمه. 2
1- بیان مسئله: 2
سوال اصلی.. 2
سوالات فرعی.. 2
فرضیه اصلی: 2
فرضیه های فرعی: 3
3- اهداف تحقیق. 3
فرضیه های تحقیق. 3
4- سابقه و پیشینه تحقیق. 4
5-ضرورت تحقیق. 4
6- روش تحقیق. 4
سازماندهی تحقیق : 5
بخش اول. 7
کلیــــات.. 7
فصل اول. 7
گفتار اول: واژه شناسی(کفر، شرک، اسلام، ایمان) 8
کفر در لغت.. 8
کفر در اصطلاح. 9
مشرکان. 10
گفتار دوم: تعریف لغوی اسلام. 11
مفهوم اصطلاحی ایمان از دید صاحبنظران. 12
تفاوت اهل کتاب با مشرکین: 13
گفتار سوم: تعریف لغوی و اصطلاحی ازدواج. 14
گفتارچهارم :اقسام ازدواج در فقه شیعه. 16
تفاوت بین ازدواج دائم و موقت : 16
گفتار پنجم :اقسام ازدواج در فقه عامه وحقوق کشورهای سنی مذهب.. 18
تعریف نکاح مسیارویومیه. 18
آشنایی بیشتر با صورت های نکاح مسیار و یومیه. 20
نکاح لیلیات و نهاریات : 21
جهات اشتراک و افتراق (نکاح دائم ، نکاح مسیار و متعه) 21
جهات مشترک.. 21
جهات افتراق. 22
جهات افتراق نکاح دائم و نکاح مسیار با ازدواج موقت.. 23
ارث در ازدواج موقت.. 25
نظریه ی علمای عامه. 29
اقوال قائلین به جواز و یا اباحه ی با کراهت و ادله ی آنها 29
حاصل کلام موافقین: 30
قائلین به صحت اشتراط میگویند: 31
نظر مخالفین و ادله ی آنان. 31
مخالفت با مقتضی عقد نکاح: 32
عدم تحقق اهداف شرع : 32
ظلم به زن و اهانت به شخصیت وی : 33
نظریه متوقفان: 33
نظریه حضرت آیت الله مکارم شیرازی: 34
فصل دوم. 37
پیشینه بحث ازدواج با غیر هم کیش… 38
گفتار اول :ازدواج با غیر هم کیش در آیین یهود. 41
گفتار دوم :ازدواج با غیر هم کیش در مسیحیّت.. 43
گفتارسوم: ازدواج با غیر هم کیش در دین زرتشت.. 45
گفتار چهارم: پیشینه تاریخی ازدواج در مذهب صابئین.. 45
گفتار پنجم: پیشینه تاریخی ازدواج در جاهلیت.. 48
ازدواج صداق: 50
متعه: 50
ازدواج اماء: 50
ازدواج شغار : 51
ازدواج رهط: 51
ازدواج با اختین: 51
ازدواج مخادنه: 51
ازدواج استبضاع: 51
ازدواج تعویضی: 52
بخش دوم. 53
ازدواج با غیر مسلمان. 53
فصل اول. 53
طهارت یا نجاست اهل كتاب و تأثیر آن در ازدواج با آنان. 54
گفتار اول: دلائل قائلین به نجاست کفار. 54
بند اول: آیه شریفه سوره توبه. 54
استدلال بر نجاست اهل كتاب.. 55
محورهای اختلاف استنباط.. 56
دلایل عدم شمول. 59
بند دوم : آیه سوره انعام ونظر فقیهان شیعه درباره دلالت آیه. 64
شواهد عدم دلالت آیه برنجاست كفار. 67
بند سوم: اجماع. 68
اهمیت اجماع در این موضوع. 68
نقد دلیل اجماع. 70
عدم فتوای صریح قدما به نجاست ذاتی بدن اهل كتاب.. 73
عدم كاشفیت قطعی فتاوای فقهای متقدم و اجماع آن ها از رأی معصوم علیه الاسلام، 74
مدركی بودن اجماع. 75
بند چهارم: روایات.. 76
گفتار دوم: دلایل طهارت اهل كتاب.. 84
بند اول: آیات قرآن ( سوره مائده ) 84
دلایل اختصاص طعام به گندم و نقد آن ها 86
لزوم تخصیص عموم آیه با ادله نجاست اهل كتاب.. 90
دلایل عمومیت معنای طعام. 91
بند دوم: روایات دلالت كننده بر طهارت اهل كتاب.. 92
طهارت اهل كتاب در روایات.. 92
بند سوم: قاعده طهارت و اصالت برائت.. 97
گفتار سوم : ازدواج با غیر مسلمان از دیدگاه اسلام. 101
بند اول: ادله این نظریه. 102
بند دوم : مفهوم شناسی واژگان آیه. 103
بند سوم : بررسی و نقد دلیل. 104
گفتار چهارم : آیا اهل کتاب هم تحت عنوان مشرک قرار می گیرند؟. 105
بند اول : بررسی استدلال به مفهوم آیه. 106
بند دوم : تفسیر(1) 107
بند سوم : نقد و بررسی: 111
گفتارپنجم : دسته دوم: 114
دلایل قائلین به این نظریه از آیات قرآن. 114
بند اول : مفهوم شناسی واژگان آیه. 115
بند دوم : نقد و بررسی روایات در باب نسخ آیه. 116
بند سوم : دیدگاه فقهاء (اهل سنت و شیعه) درباره آیات ازدواج با غیرمسلمان. 117
گفتار ششم : دسته سوم: 130
گفتارهفتم : دسته چهارم: گفتار ششم : دسته سوم: 131
فصل دوم. 132
ازدواج با غیر مسلمان از دیدگاه روایات.. 133
روایت حفص بن غیاث از امام صادق علیه السلام، 138
روایت زراره از امام باقر علیه السلام، 148
روایت اسماعیل بن سعد الأشعری.. 149
روایت ابن سنان از امام رضا علیه السلام، 150
روایت حسن تفلیسی.. 150
نتیجه بحث از روایات.. 151
راه حل صاحب حدائق. 152
راه حل تعارض بر پایه انقلاب نسبت.. 153
استدلال به عمومات نکاح. 154
فصل سوم. 156
ازدواج زن مسلمان با مرد غیرمسلمان. 157
دلائل حرمت: 157
اجماع. 157
نفی سبیل. 157
فصل چهارم. 159
ازدواج مرد مسلمان با زن كافر غیر كتابی.. 160
الف:از نظر علمای اهل سنت.. 160
ب:از نظر علمای شیعه. 160
ادله حرمت این نوع ازدواج. 161
فصل پنجم. 163
ازدواج با غیر مسلمان از نظر حقوقی.. 163
گفتار اول: ازدواج با غیر مسلمان از دیدگاه قوانین حقوقی ایران. 164
مفهوم بیگانه و غیر مسلمانی در قانون مدنی و قوانین شرعی.. 164
ازدواج با بیگانگان و غیر مسلمانان در قانون ایران. 165
مرجع صدور جواز ازدواج با غیر مسلمانان و بیگانگان. 167
گفتار دوم :ازدواج با غیر مسلمانان در قوانین مدنی دیگر كشورهای اسلامی.. 169
نتیجه. 171
فهرست منابع. 173
منابع کتابخانه اینترنتی.. 180
چکیده
در جهان امروز که دنیای ارتباطات به سرعت در حال رشد و گسترش است ، ارتباط با کافران از مسایل اجتناب ناپذیر است و بر دانشمندان علوم اسلامی لازم است که ابعاد این موضوع را مورد توجه قرار داده و به پرسش های نو پیدای آن پاسخ دهند.
یکی از مهمترین مسایل مربوط به این موضوع ازدواج با غیر مسلمانان است که از مسائل ریشه دار در فقه اسلامی است و در دوره تدوین فقه و عصر استنباط نیز همواره مورد توجه فقها و دانشمندان شیعه و سنّی بوده است. در عصر حاضر با توجه به گسترش ارتباط بین ملّت ها و اقامت مسلمانان در کشورهای غیر اسلامی و برخی مهاجرت های اجباری اقوام مختلف از منطقه ای به منطقه ای دیگر در جهان و اختلاط گسترده مسلمانان با پیروان سایر ادیان موجب شده است که مسئله ازدواج با غیر هم کیش برای مسلمانان به مسئله ای مطرح و مورد ابتلا تبدیل شود که لازم است پژوهشی جامع درباره آن صورت گیرد و با توجه به دیدگاه مذاهب اسلامی و جمع بندی میان آیات و روایات و بررسی و بحث نظریه ها، دیدگاه اسلام در این باره روشن شود که به یکی از مسائل مهم مورد ابتلای جامعه نسبت به جواز یا عدم جواز آن پرداخته ایم .لذا در این رساله بر آنیم که این موضوع را از دیدگاه مذاهب اسلامی نقد و بررسی کنیم.
کلید واژه ها : ازدواج ، مسلمان ، غیر مسلمان ، اسلام ، فقه
مقدمه
1- بیان مسئله:
*از آنجا که ارتباطات انسانی در جهان کنونی موجب اختلاط نژادی و نزدیکی فرهنگها به یگدیگر گردیده ، جوامع مسلمان نیز از موضوع مستثنی نبوده و ازدواج فرد مسلمان با غیر مسلمان به کرات صورت پذیرفته و در آینده نیز تکرار خواهد شد. لذا ضروری است ابعاد فقهی این موضوع در منابع فقهی اسلام مورد کاوش و تحقیق قرار گرفته تا راه حل مناسبی برای این موضوع ارائه و تدوین گردد و این پژوهش در پی انجام این مهم بوده و سوالات زیر دراین خصوص مطرح و مورد بررسی قرار میگیرد.
سوال اصلی
*ازدواج فرد مسلمان با غیر مسلمان در فقه اسلامی چگونه است؟
سوالات فرعی
1- پیشینه ازدواج در ادیان الهی همچون مسیحیت ، یهودیت و ……. چگونه بوده است؟
2- ازدواج با غیر مسلمان از دیدگاه فقه امامیه و عامه چگونه است ؟
3- ازدواج مرد مسلمان با زن اهل کتاب چگونه است؟
4- ازدواج زن مسلمان با مردغیراهل کتاب چگونه است؟
2- فرضیات:
فرضیه اصلی:
هرچند در منابع فقهی امامیه و اهل سنت نظرات مختلفی در این باره وجود دارد ولی به نظر میرسد که ازدواج با غیر مسلمان تحت شرائطی جایز باشد.
فرضیه های فرعی:
1- با بررسی ازدواج در ادیان الهی گذشته ، هرچند این ادیان اکثر اصول آن تحریف شده است ولی به نظر میرسد نظام خانواده بر اساس قوانین موجود در آن دین ها صورت گرفته و دستوراتی درباره اباحی گری در این زمینه داده نشده است . لذا این ادیان نیز به طهارت در میلاد معتقدند.
2- چنین به نظر میرسد که در فقه اسلام از اهل تسنن و شیعه ، ازدواج مرد مسلمان با زن غیر مسلمان تحت شرائطی قابل اجراست ولی عکس آن صادق نیست.
3- چنین به نظر میرسد که فقه اسلام در تمام مذاهب گوناگون آن ازدواج زن مسلمان با اهل کتاب را جایز نمیداند.
4- چنین به نظر میرسد که ازدواج زن مسلمان با غیر اهل کتاب به هیچ جایز شمرده نشده است.
3- اهداف تحقیق
* تبیین دیدگاه فقه اسلامی ( اعم از اهل سنّت و اهل تشیّع) در خصوص احکام راجع به ازدواج با غیر مسلمان.
* تبیین دیدگاه قرآن و روایات در خصوص ازدواج با غیر مسلمان.
* بیان و تشریح قوانین مدنی ایران در موارد ازدواج با غیر مسلمانان.
فرضیه های تحقیق
* ازدواج مرد مسلمان با زن اهل کتاب صحیح است.
* ازدواج مرد مسلمان با زنان غیر مسلمان و غیر اهل کتاب صحیح نمی باشد.
* ازدواج زن مسلمان با مرد غیر مسلمان اعم از کتابی و غیر کتابی صحیح نمی باشد.
4- سابقه و پیشینه تحقیق
این موضوع در قرآن و روایات مورد بحث واقع شده است و در كتب فقهی شیعه و اهل سنّت نیز بحث شده است، بطوری كه در میان قُدما نیز این بحث مطرح بوده است در كتاب های متقدّمین از جمله در فِقهُ الرّضا كه منسوب به امام رضا علیه السلام، است و همچنین در كتاب المقنعه از شیخ مفید و كتاب الانتصار از سید مرتضی و كتاب المبسوط از شیخ طوسی بحث ازدواج با غیر مسلمانان مطرح شده است همچنین در میان متأخّرین شیخ یوسف بحرانی در الحدائق الناظره و فهد حلی در المهذب البارع فی شرح المختصر النافع این بحث را مطرح كرده اند.
در میان اهل سنّت نیز این بحث از قدیم مطرح بوده است بطور مثال در امام شافعی در كتاب الام و ابن قدامه حنبلی در المغنی و مالك بن انس در الموطأ
این بحث را مطرح كرده اندكه اینها همه نشان می دهد این موضوع از همان صدر اسلام مطرح بوده است كه باعث شده این افراد در این زمینه بحث و بررسی كنند.
5-ضرورت تحقیق
هم اکنون با توجه به اینکه در عصر ارتباطات قرار داریم و از سویی روابط گسترده میان ملتها و فرهنگها را شاهد هستیم و همچنین موج مهاجرت افراد به مناطق گوناگون عالم باعث شده تا مسئله ازدواج با غیر هم کیش جزو مسائل مستحدثه قرار بگیرد.
6- روش تحقیق
* روش علمی تحقیق به صورت تحلیلی و توصیفی می باشد.
* روش تحقیق از جهت ابزار و جمع آوری کتابخانه ای می باشد که با مراجعه به کتب فقهی و حقوقی و تفاسیر و معاجم روایی مطالب مورد بحث جمع آوری شده است.
* سازماندهی تحقیق :
این پژوهش با مقدمه، اهداف و فرضیات، پیشینه وروش تحقیق شروع شده است در بخش اول کلیات تحقیق است که شامل دو فصل می شود وهر فصل شامل پنج گفتار است.
در فصل دوم به بررسی پیشینه تاریخی ازدواج باغیر هم کیش پرداخته که در پنج گفتار شامل: پیشینه تاریخی ازدواج دریهود، مسیحیت، زردتشت، صابئین و جاهلیت است.
در بخش دوم از این تحقیق ازدواج با غیر مسلمان که به صورت جداگانه در پنج فصل آمده است در فصل اول طهارت یا نجاست اهل کتاب و تاثیر آن در ازدواج با آنان که در دو گفتار مورد بررسی قرار گرفته است
در فصل دوم ازدواج با غیر مسلمان از دیدگاه روایات که در دو بخش : الف: دیدگاه فقهای اهل سنت و ب: دیدگاه فقهای امامیه است مورد بررسی قرار گرفته است.
در فصل سوم از این بخش به بررسی ازدواج زن مسلمان با غیر مسلمان و در فصل چهارم در مورد ازدواج با زن کافر غیر کتابی از نظر علمای اهل سنت و شیعه وادله حرمت این ازدواج پرداخته و در فصل پنجم ازدواج مسلمان با غیر مسلمان از نظر حقوق کشورها مورد بررسی قرار گرفته که خود شامل دو گفتارمیباشد گفتار اول: حقوق کشور ایران و گفتار دوم: از نظر حقوق کشورهای اسلامی ، بخش پایانی نتیجه بحث است که با توجه به این نوشتار صورت گرفته است.
در راستای جمع آوری این تحقیق از131 منبع که شامل 124 منبع از منابع کتب فارسی و عربی زبان و 7 منبع از کتابخانه دیجیتالی و سایتهای مرتبط استفاده شده است .
نتایج کلی که از این تحقیق به دست آمده است به شرح ذیل است:
ازدواج با زنان غیر مسلمان از نظر اهل سنت در صورتی که اهل کتاب باشند یهود و نصارا طبق چهار گروه اهل سنت صحیح است اما در فقه امامیه چهار نظریه وجود دارد، بعضی عدم جواز ازدواج را بیان داشته که خود دارای دلیل و مدرک قرآنی هستند و دسته دوم جواز مطلق این ازدواج و دسته سوم قائل به جواز این ازدواج در حال اضطرار جایز و در حال اختیار حرام است.
دسته چهارم قائل به جواز ازدواج با زنان مستضعف اهل کتاب در حال اختیار هستند، طبق این نظر در حال اضطرار می توان با کلیه زنان اهل کتاب ازدواج کرد.
اما در مورد ازدواج زن مسلمان بامرد کافر، در هر صورت ازدواج حرام است چه کافر کتابی باشد یا غیرکتابی و علمای تمام مذاهب اهل سنت بر این مسئله اتفاق نظر دارند و لذا فرمودند:
ازدواج زن مسلمان با مرد کافر چون موجب تسلط و برتری مرد کافر بر زن مسلمان است باطل است به طور کلی ازدواج زن مسلمان با کافر کتابی و غیر کتابی از نظر فقه اسلام حرام است.
طبق قانون مدنی ایران ازواج با بیگانگان خارجی مجاز و بلا مانع است جز در مورد کارمندان دولت به خصوص کارگزاران وزارت خارجه ولی ازدواج زنان ایرانی را با مردان غیر ایرانی مطلقاً منوط به اجازه ی مسئولان کشوری ایران دانسته است.
به طور کل می توان نتیجه گرفت:
ازدواج زنان مسلمان ایرانی با مردان غیر مسلمان اعم از -ایرانی و غیر ایرانی- چه کافر کتابی وغیر کتابی و ازدواج مردان مسلمان با زن غیر مسلمان غیر کتابی -اعم از ایرانی و غیر ایرانی- به اعتقاد فقهای اسلام واز همه مذاهب اسلامی باطل می باشد.
گفتار اول: واژه شناسی(کفر، شرک، اسلام، ایمان)
از آنجا که بحث دربارهی ازدواج با غیرمسلمانان است، ابتدا باید مراد از غیر مسلمان روشن شود. با توجه به اینکه غیر مسلمان را غالباً با عنوان کافر می شناسیم لذا لازم است که ابتدا این واژه را توضیح دهیم:
کفر در لغت
در زبان عربی کفر در معانی متعدّدی به کار رفته است:
پوشاندن و مخفی کردن: کسی که چیزی را می پوشاند و از دید مخفی می کند کافر نامیده می شود. به همین دلیل به کشاورز که دانه را در زمین مخفی می کند کافر گفته می شود.[1]
ناسپاسی: زیرا ناسپاسی سرپوش گذاشتن بر نعمت است.[2] همانند آیه شریفه که می‌فرماید: ( وَاشْکُرُوا لِی وَلا تَکْفُرُونِ) [3] ( سپاس مرا بجا آورید و ناسپاسی نکنید)
بیزاری جستن (مجمع البحرین، ذیل ماده کفر): همانند آیه شریفه قرآن که می فرماید: (ثُمَّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ یَکْفُرُ بَعْضُکُمْ بِبَعْضٍ وَ یَلْعَنُ بَعْضُکُمْ بَعْضًا) [4] ( در روز قیامت هر یک از دیگری بیزاری می جوید و به یک دیگر لعن و نفرین می کنند.)
نافرمانی و شورش: هنگامی که گفته می شود اهالی فلان منطقه کافر شدند یعنی شورش کردند.[5] که در آیات قرآن هم این معنا به کار رفته است: (وَلِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَیْهِ سَبِیلا وَمَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ عَنِ الْعَالَمِینَ) [6] (و بر هر کس از مردم که توانایی رسیدن به خانه کعبه را داشته باشد حج آن خانه واجب است و هر کس نافرمانی کند و حج به جا نیاورد به خود زیان زده که خدا از طاعت خلق بی نیاز است.)
انکار: کسی که چیزی را انکار می کند نسبت به آن کافر شده است لذا به همین جهت است که به منکران خدا کافر گفته می شود. (مجمع البحـرین و لسان العرب ذیل ماده کفر) در آیه شریفه چنین می فرماید: (فَمَنْ یَکْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَ یُؤْمِنْ بِاللَّهِ فَقَدِ اسْتَمْسَکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَی) [7] (هر کس طاغوت را انکار کند و به خدا ایمان آورد به دستگیره‌ای محکم چنگ زده است.)
کفر در اصطلاح
واژه کفر در علم کلام در مقابل ایمان به کار می رود. اما این واژه در اصطلاح علم فقه در مقابل اسلام به کار می رود و در این علم بیشتر درصدد تعیین احکامی است که بر اساس ادلِّه بر اسلام و کفر مترتّب می شود. محقّق حلّی، کافر را اینگونه تعریف کرده است:
(ضابطه کلی در شناخت کافر این است که کافر کسی است که از دین اسلام خارج باشد یا با اینکه خود را مسلمان می داند یکی از ضروریّات دین را انکار کند، مثل خوارج و غالیان) [8]
شهید ثانی: (کافر کسی است که خدا یا نبوّت یا یکی از ضروریّات دین را انکار کند.)[9]
امام خمینی(ره) در تعریف کافر چنین گفته اند: (کافر کسی است که بر دینی غیر از اسلام باشد یا اسلام را بعنوان دین برگزیند ولی یکی از ضروریّات دین را به گونه ای که انکار آن به انکار رسالت یا تنقیض شریعت مطهّره برگردد یا گفتار و کرداری از او سر زند که مقتضی کفر باشد.)[10]
از نظر اصطلاح فقهی، کافران چهار گروهند:
اول اهل كتاب، دوم مشركان، سوم مادیون، چهارم مرتدین و منكران ضروریّات دین.
هر کدام از عناوین بالا نیازمند بحث توصیفی و مبسوط است، ولی چون این بحثها بویژه مبحث مربوط به مادّیون و مرتدین از موضوع اصلی این رساله خارج است (با توجه به قبول طهارت برخی از كفّار كه در فصلهای آینــده به آن خواهیم پرداخت). لذا فقط به صورت گذرا به مشرکان می پردازیم.
مشرکان
1)معنای شرک در لغت و اصطلاح
