مقدمه ………………………………………..1

بخش اول: کلیات……………………………………… 10

مبحث اول: بررسی تاریخی انتقال اعضاء …………………………………….11

گفتار اول: تاریخچه پیوند و انتقال اعضاء در جهان…………………………………….. 11

گفتار دوم: تاریخچه پیوند اعضاء در ایران…………………………………….. 12

مبحث دوم: اقسام انتقال عضو…………………………………….. 15

گفتار اول: حالات مختلف انتقال عضو…………………………………….. 15

1- تامین عضو از انسان زنده……………………………………. 15

2- تأمین عضو از جسد…………………………………….. 16

گفتار دوم: انواع اعضاء قابل پیوند…………………………………….. 17

گفتار سوم: بررسی حقیقت مرگ……………………………………… 18

1- تعریف مرگ……………………………………… 19

2- اغماء……………………………………. 22

بخش دوم: معامله اعضاء بدن در حقوق ایران…………………………………….. 24

فصل اول: بررسی شرایط اساسی صحت معامله در انتقال اعضاء بدن……………….. 25

مبحث اول: مالیت اعضاء بدن…………………………………….. 26

گفتار اول: شناخت مفهوم مال…………………………………….. 26

1- تعریف لغوی مال…………………………………….. 26

2- تعریف اصطلاحی…………………………………….. 27

گفتار دوم: مالیت در حقوق مدنی ایران…………………………. 28

1- مالیت نوعی……………………………………… 29

2- مالیت شخصی…………………………………….. 29

گفتار سوم: مالیت اعضاء بدن انسان………………………….. 30

مبحث دوم: مشروع، معین و قابل تسلیم بودن مورد معامله……………….. 33

گفتار اول: مشروع بودن مورد معامله……………………………………. 33

گفتار دوم: معین و قابل تسلیم بودن…………………………………….. 35

مبحث سوم: مشروعیت جهت معامله اعضاء بدن……………………… 38

گفتار اول: مفهوم جهت……………………………………… 38

گفتار دوم: جهت در معامله اعضاء بدن انسان…………………….. 41

مبحث چهارم: رابطه حقوقی انسان با اعضاء بدن خویش…………………. 43

گفتار اول: شناخت مفهوم ملكیت……………………………………… 43

1- معنای مالکیت……………………………………… 43

2- مالکیت بر جسم…………………………………….. 45

گفتار دوم: شناخت مفهوم حق…………………………………….. 45

1- معنای حق…………………………………….. 45

2- حقوق مربوط به شخصیت……………………………………… 47

3- اوصاف حقوق مربوط به شخصیت……………………………………… 48

گفتار سوم: معامله اعضاء بدن در قلمرو حقوق مربوط به شخصیت…………… 49

فصل دوم: بررسی اثر اصل حاکمیت اراده در انتقال اعضاء بدن………………… 52

مبحث اول:اصل حاکمیت اراده……………………………………. 52

مبحث دوم: عوامل محدود کننده اصل حاکمیت اراده…………………… 54

گفتار اول: معامله اعضاء بدن در عرصه مقررات آمره………………………. 55

گفتار دوم: معامله اعضاء بدن در عرصه نظم عمومی……………………. 59

گفتار سوم: معامله اعضاء بدن در عرصه اخلاق حسنه………………………. 62

فصل سوم: ماهیت معامله اعضاء بدن انسان………………………………. 67

مبحث اول: ماهیت معاملات اعضاء بدن انسان به اعتبار شرایط انعقاد……………….. 68

گفتار اول: معامله اعضاء بدن انسان و ماده 10 قانون مدنی……………………….. 69

گفتار دوم: معامله اعضاء بدن انسان و عقد بیع…………………………………….. 71

گفتار سوم: معامله اعضاء بدن انسان و جعاله…………………………………….73

گفتار چهارم: معامله اعضاء بدن انسان و هبه……………………………………. 75

گفتار پنجم: رضایی یا تشریفاتی بودن عقد. …………………………………….77

مبحث دوم: ماهیت معامله اعضاء بدن انسان به اعتبار موضوع و هدف اقتصادی……………….. 78

گفتار اول: معوض یا مجانی بودن معاملات……………………………………… 79

گفتار دوم: مسامحی یا معاملی بودن معاملات……………………………………… 80

بخش سوم: معامله اعضاء بدن در فقه امامیه……………………………………. 83

فصل اول: بررسی فقهی رابطه انسان و اعضاء بدن…………………………………….. 84

مبحث اول: شناخت روابط حقوقی…………………………………….. 84

گفتار اول: بررسی مفهوم ملكیت……………………………………… 84

1- معنای لغوی و اصطلاحی ملكیت……………………………………… 84

2- مراتب ملكیت……………………………………… 86

گفتار دوم: بررسی مفهوم حق…………………………………….. 87

1- معنا و تعریف حق…………………………………….87

2- انواع حق: حق ا… و حق الناس…………………………………….. 89

3- قابلیت انتقال حقوق…………………………………….. 90

مبحث دوم: بررسی اقوال فقهی در خصوص رابطه حقوقی انسان و اعضاء بدن………….. 92

گفتار اول: كلام قائلین به حق سلطه و ملکیت انسان بر بدن خود…………………… 92

1- دیدگاه موافقان حق سلطه……………………………………. 92

2- دیدگاه موافقان ملکیت……………………………………… 94

3- ادله قائلین به وجود سلطه و ملكیت آدمی نسبت به اعضایش……………… 95

گفتار دوم: كلام قائلین به عدم وجود رابطه ملكیت میان انسان و اعضائش……………. 99

1- دیدگاه مخالفین رابطه ملکیت……………………………………… 99

2- ادله قائلین به عدم ملكیت انسان نسبت به اعضایش…………………… 100

گفتار سوم: نظریه مختار …………………………………….101

فصل دوم: بررسی احکام فقهی قطع عضو…………………………………….. 103

مبحث اول: ادله حرمت قطع عضو…………………………………….. 103

گفتار اول: حكم قطع عضو از بدن انسان زنده……………………………………. 103

1- حکم قطع عضو رئیسی…………………………………….. 104

2- عضو غیر رئیسی…………………………………….. 104

حرمت ورود ضرر به نفس………………………………………. 105

گفتار دوم: حرمت قطع عضو از انسان مرده……………………………………. 108

1- حرمت مثله …………………………………….109

2- حرمت هتك احترام و تذلیل مؤمن…………………………………….. 111

مبحث دوم: موارد جواز قطع اعضاء……………………………………. 113

1- وصیت بر اعضاء …………………………………….113

2- اجازه ولی شرعی…………………………………….. 116

3- اضطرار……………………………………. 117

بخش چهارم: معامله اعضاء بدن انسان در حقوق انگلستان………………… 121

فصل اول: قواعد عمومی…………………………………….. 123

مبحث اول: موارد مجاز خارج کردن و نگهداری اعضاء بدن انسان…………………. 123

گفتار اول: پژوهش های علمی…………………………………….. 123

گفتار دوم: پیوند اعضاء برای درمان بیماری ها……………………………………. 124

گفتار سوم: ایجاد بانک اطلاعات ژنتیکی…………………………………….. 124

مبحث دوم: لزوم احراز اراده انتقال دهنده……………………………………. 125

گفتار اول: احراز اراده اطفال…………………………………….. 125

گفتار دوم: احراز اراده افراد بالغ…………………………………….. 126

1- بالغین دارای اراده……………………………………. 126

2- بالغین فاقد اراده……………………………………. 127

مبحث سوم: سازمان های مرتبط با انتقال اعضاء……………………………………. 127

گفتار اول: مقام مسئول بافت های انسانی…………………………………….. 128

گفتار دوم: سازمان های حمایتی…………………………………….. 129

فصل دوم: معامله اعضاء بدن افراد زنده …………………………………….130

مبحث اول: شرایط عمومی…………………………………….. 130

گفتار اول: محدودیت اعضای قابل انتقال…………………………………….. 130

گفتار دوم: لزوم احراز سلامت جسمانی انتقال دهنده……………………………………. 131

مبحث دوم: انتقال اعضاء از طریق قراردادهای معوض………………………………………. 132

گفتار اول: اصل عدم تجویز انتقال اعضاء به صورت معوض…………………………….. 132

گفتار دوم: وضع خاص انتقال کلیه……………………………………. 133

مبحث سوم: انتقال اعضاء از طریق قراردادهای غیر معوض…………………………. 135

گفتار اول: ماهیت حقوقی انتقال اعضاء افراد زنده …………………………………….135

گفتار دوم: حقوق و وظایف اشخاص دخیل در جریان انتقال اعضاء………………….. 137

فصل سوم: معامله اعضاء بدن اموات……………………………………… 139

گفتار اول: شرایط عمومی…………………………………….. 139

1- عدم تجویز معامله عضو به صورت معوض………………………………………. 139

2- لزوم به کارگیری عضو برای مقاصد معین…………………………………….. 139

گفتار دوم: انتقال اعضاء بر اساس وصیت متوفی…………………………………….. 140

1- انتقال اعضای افراد دارای کارت اهداء……………………………………. 140

2- انتقال اعضاء با نظر نماینده متوفی…………………………………….. 141

گفتار سوم: انتقال اعضاء بدون وصیت متوفی…………………………………….. 141

1- اصل امکان انتقال اعضاء بدون وصیت متوفی…………………………………….. 141

2- استثنائات وارد بر اصل…………………………………….. 142

نتیجه گیری…………………………………….. 143

نتیجه گیری…………………………………….. 145

پیشنهادات……………………………………… 149

منابع…………………………………….. 151

چکیده:

پیشرفت های روزافزون علم پزشکی و تحولات بنیادین در آن، موجب حدوث موضوعات نوظهوری در عرصه های مرتبط با دانش پزشکی از جمله علم حقوق شده است. در این زمینه تحولات صورت گرفته در زمینه اعضای بدن انسان به جهت افزایش کمی و پیشرفت های کیفی آن مورد توجه قانون گذار قرار گرفته و نسبت به وضع ((قانون پیوند اعضای بیماران فوت شده یا بیمارانی که مرگ مغزی آنها مسلم شده است)) و نیز آیین نامه اجرایی آن اقدام نموده است.

فارغ از موضوع اهداء عضو و علیرغم شیوع معاملات معوض غیر رسمی میان گیرندگان و اعطاکنندگان اعضاء بدن انسان، تاکنون قراردادهای مذکور

 مورد توجه قانونگذار قرار نگرفته است. این پــایان‌نامه به تبیین مفاهیم و واژه‌های کلیـد‌ی موضـوع معـاملات اعضاء بدن انـسان شامل ” تعاریف و اقسام مرگ مغزی، اغما و اقسام انتقال عضو” بررسی ماهوی معامله اعضاء بدن در حقوق ایران شامل “شرایط اساسی صحت معامله اعم از مالیت و مالکیت داشتن، مشروع بودن موضوع و جهت، عوامل محدود کننده اصل حاکمیت اراده، نوع معامله اعضاء بدن و…” و نیز بررسی معامله اعضاء بدن در آیینه فقه امامیه شامل مفاهیم “مالکیت و حق سلطه و مراتب و اقسام آن، ادله حرمت قطع عضو و موارد جواز قطع اعضاء” می پردازد. طی مطالعه تطبیقی موضوع، معاملات اعضاء بدن در حقوق انگلستان با شناخت و تبیین ” قواعد عمومی معامله و موارد قطع عضو و سازمان های مرتبط” مورد بحث قرار گرفته است.

مقدمه:

حركت علم در مسیر تكامل و تلاش مجدانه عالمان در جهت قدم گذاشتن به عرصه ناشناخته علوم، امروزه شكلی خیره كننده یافته است. تلاش انسان برای تحصیل كیفیت بالاتری از زندگی بر شتاب این حركت افزوده و حجم انبوهی از اطلاعات علمی و تحقیقاتی و یافته‌های تازه در شاخه‌های گوناگون علوم را فراهم آورده است.

این جریان، موجب همكاری بیشتر قلمرو‌های مختلف دانش با یكدیگر شده و تنیدگی و همراهی بیش از پیش علوم با یكدیگر را موجب شده است. تلاش برای حفظ سلامت و افزایش حیات آدمی مصداقی قابل توجه در این زمینه است. برای نیل به این اهداف علاوه بر مسایل پزشکی، نیاز به پاسخگویی به بسیاری از سؤالات و پرسش ها در ابعاد مختلف اجتماعی، مهندسی، دینی، حقوقی و اخلاقی دارد.

از جمله این موارد، برداشتن عضو و انتقال آن به بیماران نیازمند است. این امر یعنی پیوند اعضاء، در قرن اخیر شكل گسترده و ویژه‌ای یافته است. برای رسمیت یافتن این موضوع، بحث‌های عمیق حقوقی و فلسفی در گرفته است؛ چرا كه مسأله انتقال اعضاء، از یك سو مستلزم تصرف در بدن و حق انسان بر تمامیت جسمی خویش است و از سوی دیگر كوشش برای انتقال اعضاء، نوع خاصی از روابط و ملاحظات حقوقی و اقتصادی را پدید آورده است.

علاوه بر این، روزانه هزاران انتقال عضو در سرتاسر جهان انجام می‌شود كه در بسیاری از آن‌ها، فارغ از جنبه ایثار و فداكاری كه زیباترین اثر هنری انسان است، انگیزه‌های مادی و اقتصادی به چشم می‌خورد. هر چند شناخت سرچشمه‌های این اتفاق یعنی مادی شدن انتقال اعضاء بر عهده جامعه‌شناسان و علمای اقتصاد است، اما علم حقوق به عنوان تنظیم كننده روابط بین انسان‌ها و حافظ شخصیت‌ انسان، موظف به شناخت جنبه‌های این روابط و تنظیم ارتباط آن با شخصیت و منافع اجتماعی است. اهمیت بررسی حقوقی این مسأله هنگامی آشكارتر می‌شود كه در می‌یابیم سایر كشورها علاوه بر بحث‌های نظری و حقوقی در این خصوص، اقدام به تقنین و انجام اقدامات اجرایی توسط دولت‌ها نموده‌اند، درحالی که ضعف و كندی در هر دو عرصه نظری و عملی در كشور ما موجود و مشهود است.

در کنار مسایل پیش گفته، با عنایت به فرهنگ اصیل اسلامی حاكم بر جامعه ما و با توجه به اینكه بسیاری از دست‌اندركاران و مبتلایان به این امر، اعم از بیماران و پزشکان، با احتمال وجود معذورات اخلاقی و شرعی، تن به انجام پیوند و معامله اعضاء بدن نخواهند داد، ضرورت بررسی فقهی موضوع و تتبع در استفتائات و نظرات علمای دینی آشکار می شود.

ضعف های موجود در عرصه تقنین و دکترین حقوقی نیز ایجاب می کند تا برای جبران کاستی ها و خلاهای موجود، مطالعاتی تطبیقی در هر دو زمینه صورت پذیرد. وجود قوانین مدون در کشور انگلستان و پیشینه پزشکی و علمی موجود در این خصوص، به همراه صدور آراء محاکم در این زمینه، نگارنده را به انتخاب حقوق انگلستان برای بررسی تطبیقی موضوع ترغیب نمود.

بیان مسئله، سوالات و فرضیات تحقیق:

همانگونه که گفته شد پیشرفت های روزافزون علم پزشکی و تحولات بنیادین در آن، موجب ایجاد موضوعات نوظهوری در عرصه های مرتبط با این دانش شده است. از جمله این تاثیرات حدوث مسایل تازه ای در عرصه حقوق پزشکی به عنوان یکی از شاخه های علم حقوق می باشد. هر چند تحولات صورت گرفته در زمینه پیوند اعضای بدن انسان به جهت گسترش کمی و کیفی آن مورد توجه قانون گذار قرار گرفته و نسبت به وضع ” قانون پیوند اعضای بیماران فوت شده یا بیمارانی که مرگ مغزی آنها مسلم شده است” و نیز “آیین نامه اجرایی پیوند اعضای بدن” اقدام نموده است، اما تکلیف قانونی معاملاتی که در این خصوص در جامعه رخ می دهد، مشخص نشده است.

آنچه دست مایه تحقیق حاضر قرار گفته است، معاملات معوضی است که به شکل غالبا غیر رسمی، میان گیرندگان اعضاء قابل انتقال بدن با انتقال دهندگان این اعضاء صورت می گیرد. در حقیقت این معاملات در بیشتر موارد در قالب قراردادهایی چون هبه انجام می شوند و در نتیجه جنبه مالی آنها پنهان می ماند. این ظاهر موجه، نباید از سوی علم حقوق مورد پذیرش یا غفلت واقع شود و باید با وضع مقررات و ابراز نظرات حقوقی، جامعه را با اثرات و توالی ناشی از این معاملات آشنا ساخته و به مسیر صحیح آن سوق دهد.

از آنجا که اهداء عضو مسبوق به مطالعات و تحقیقات مرتبط می باشد، تمرکز اصلی این پایان نامه معاملات معوض در خصوص اعضاء بدن می باشد. در این راستا، این پایان‌نامه در پی پاسخگویی به سوالات مشخصی می‌باشد که سوال‌های اساسی آن عبارتند از:

1- معاملات اعضای بدن انسان از دیدگاه حقوق ایران و فقه امامیه صحیح هستند یا خیر؟

2- رابطه حقوقی انسان و اعضاء خود از دید فقه و حقوق چیست؟

3- ماهیت حقوقی عقود معوضی که با موضوع معامله اعضای بدن انسان صورت می گیرد چه می‌باشد؟

فرضیه‌های تحقیق حاضر نیز عبارتند از:

1- علی رغم وجود اصل آزادی قراردادها، معامله اعضاء بدن به علت مالیت نداشتن موضوع معامله،مخالفت با نظم عمومی،اخلاق حسنه و عدم مشروعیت موضوع و جهت صحیح نمی باشد.

2- بنابر دیدگاه فقها و حقوقدانان می توان مالکیت انسان بر اعضاء خود و یا حق سلطه وی بر اعضاء خود را پذیرفت.

3- عوض قرار گرفتن پول در معامله اعضای بدن، می تواند صورت بیع،جعاله و هبه معوض را به این دسته از معاملات بدهد.

توضیح این نکته ضروری است که علیرغم فرضیه مطرح شده در طرح مقدماتی پایان نامه مبنی بر ممنوعیت معامله اعضاء بدن، با تکمیل و توسعه مطالعات و بررسی نظرات فقها و حقوقدانان، صحت معاملات به لحاظ حقوقی توجیه پذیر آمد و حکم صریح شرعی مبنی بر حرمت این معاملات یافت نشد. از این رو نگارنده همانگونه که در ادامه خواهد آمد، بر خلاف فرضیه ابتدایی اولا صحت معاملات اعضاء بدن را به عنوان نظر مختار پذیرفت و ثانیا برخی قالـب های عقود را به استثنای بیع که در فرضیه مطرح شده بود، جهت انجام این عقود صحیح و مناسب دانست.

ضرورت و پیشینه تحقیق:

به علت جدید بودن موضوع و عدم وجود قوانین و مقررات مدون در خصوص معاملات اعضاء بدن، تحقیق در این موضوع ضروری می‌نماید. تلاش سایر كشورها همچون آمریکا، كانادا، انگلیس و … در جهت شناسایی و تحلیل معاملات راجع به اعضاء بدن و قانون‌گذاری در این خصوص موجب تحقیقات گسترده و دامنه داری در این باره شده است كه خلاء آن در حقوق ایران احساس می‌شود. کلی بودن تحقیقات صورت گرفته در این باره، ندرت ورود صاحبنظران به بحث حقوقی و فقهی آن، توجه بیش از حد به مسأله اهداء و پیوند عضو، به جای معاملات معوض در خصوص اعضاء بدن، این ضرورت را آشكارتر می‌سازد.

علاوه بر آن پایین‌ بودن ضریب انتقال عضو در ایران، كه یكی از علل آن فقدان تحقیقات جامع در این خصوص است نیز، از دیگر موارد لزوم تحقیق در این عرصه است. به بیان دیگر ما با متقاضیان بی‌شمار انتقال اعضاء مواجه هستیم که با عنایت به توانایی پزشکان ایرانی و امکاناتی که در مراکز تخصصی فراهم شده است، نیازمند ارایه راهکارهای حقوقی و رفع ابهامات فقهی، برای دست یابی به سلامت خود می باشند.

در مورد معامله اعضاء بدن به شكل خاص تحقیق حقوقی جامعی صورت نگرفته است. پژوهش‌های انجام شده در این خصوص محدود به بررسی‌های اجمالی و اندك در میان بحث پیوند اعضاء می‌باشد. در آثار و پژوهش‌های فقهی نیز تنها مقالات و استفتائات فقها راجع به برخی از مباحث معامله اعضاء بدن موجود است، كه در عین پراكندگی و كلی بودن، بیشتر در مقام بیان حکم فقهی موضوع بر آمده اند، که این امر پاسخگوی اهمیت موضوع حاضر نمی‌باشد.

این امر در حالی است که شیوع غیر رسمی معامله اعضاء بدن، که نمونه آن آگهی های غیر رسمی فروش اعضاء بدن می باشد، لزوم مطالعه، تحقیق و تصویب قوانین پیرامون خرید و فروش اعضای بدن را ضروری ساخته و شناخت وضعیت حقوقی و تحلیل ماهیت این دسته از قراردادها را ایجاب می نماید. به شکل اختصاصی نیز هیچ مطالعه تطبیقی با وضعیت موضوع پایان نامه در حقوق انگلستان صورت نگرفته است و تحقیق حاضر اولین مطالعه در این خصوص می باشد.

***ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل و با فرمت ورد موجود است***

متن کامل را می توانید دانلود نمائید

 

چون فقط تکه هایی از متن پایان نامه در این صفحه درج شده (به طور نمونه)

 

ولی در فایل دانلودی متن کامل پایان نامه

 

 با فرمت ورد word که قابل ویرایش و کپی کردن می باشند