فهرست مطالب

عنوان                                               صفحه

چکیده………………………………………………………………………………………….. 1

مقدمه ………………………………………………………………………………………….. 2

الف) بیان موضوع……………………………………………………………………………. 2

ب) سوالات………………………………………………………………………………….. 2

ج) فرضیات………………………………………………………………………………….. 2

د) اهداف و کاربرد ها……………………………………………………………………….. 3

ه) روش تحقیق………………………………………………………………………………. 3

و) پلان کلی………………………………………………………………………………….. 3

بخش نخست: مفاهیم و مبانی حقوق و آزادی های فردی در تحقیقات مقدماتی…………………. 5

فصل اول: مفاهیم مقدماتی…………………………………………………………………… 6

مبحث اول: حقوق………………………………………………………………………… 6

گفتار اول‌: تعریف حق………………………………………………………………… 6

بند اول: تعریف لغوی……………………………………………………………… 6

بند دوم: مفهوم اصطلاحی حق…………………………………………………….. 6

الف) حق در اصطلاح فقه………………………………………………………. 7

ب) حق در اصطلاح حقوق……………………………………………………… 7

بند سوم: اقسام حق………………………………………………………………… 8

الف) حقوق عمومی …………………………………………………………… 8

ب) حقوق خصوصی ………………………………………………………….. 9

مبحث دوم: آزادی……………………………………………………………………….. 9

گفتار اول: حق آزادی………………………………………………………………… 9

بند اول: مفهوم لغوی آزادی……………………………………………………….. 11

بند دوم: مفهوم حقوقی آزادی…………………………………………………….. 11

گفتار دوم: اقسام آزادی………………………………………………………………. 14

بند اول: آزادیهای فردی…………………………………………………………… 14

بند دوم: آزادی مطلق……………………………………………………………… 16

بند سوم: آزادی مقید……………………………………………………………… 16

گفتار سوم: حدود آزادی های فردی………………………………………………….. 16

بند اول: عدم مخالفت با موازین اسلامی…………………………………………… 17

بند دوم: عدم مخالفت با حقوق و آزادی های دیگران…………………………….. 17

بند سوم: عدم مخالفت با مصالح جامعه و حقوق عمومی…………………………… 18

مبحث سوم: تحقیقات مقدماتی…………………………………………………………… 19

گفتار اول: مفهوم تحقیقات مقدماتی…………………………………………………. 19

بند اول: لغوی……………………………………………………………………… 19

بند دوم: مفهوم حقوقی……………………………………………………………. 19

الف) موسع…………………………………………………………………….. 19

ب) مفهوم خاص……………………………………………………………….. 20

گفتار دوم: مقامات انجام دهنده تحقیقات مقدماتی…………………………………… 20

بند اول: مراجع قضایی…………………………………………………………….. 20

بند دوم: ضابطین دادگستری………………………………………………………. 22

فصل دوم‌: مبانی حقوق و آزادی های فردی در تحقیقات مقدماتی………………………….. 24

مبحث نخست: مبانی نظری……………………………………………………………….. 24

گفتار نخست: کرامت ذاتی انسان……………………………………………………… 24

گفتار دوم: تضمین دادرسی عادلانه……………………………………………………. 26

گفتار سوم: فرض بی گناهی………………………………………………………….. 27

بند اول: مبنای فرض بی گناهی…………………………………………………… 29

بند دوم: تحلیل فرض بی گناهی در توجیه حقوق فردی…………………………… 29

بند سوم: حقوق و آزادی های ناشی از فرض بی گناهی…………………………… 31

گفتار چهارم: مصلحت گرایی…………………………………………………………. 33

گفتار پنجم: هم زیستی مسالمت آمیز………………………………………………….. 33

مبحث دوم: مبانی حقوقی و فقهی………………………………………………………… 34

گفتار اول: مبانی فقهی………………………………………………………………… 34

بند اول: قرآن……………………………………………………………………… 35

بند دوم: سنت معصومین…………………………………………………………… 37

بند سوم: اجماع (فتاوی فقها)……………………………………………………… 39

گفتار دوم: مبانی حقوقی……………………………………………………………… 39

بند اول: قانون اساسی………………………………………………………………. 39

الف) قانون اساسی مشروطیت…………………………………………………… 39

ب) قانون اساسی 1358………………………………………………………… 41

ج) مقایسه قانون اساسی جدید با قانون اساسی مشروطیت………………………. 41

بند دوم: قوانین عادی……………………………………………………………… 42

الف) قانون مدنی……………………………………………………………….. 42

ب) قوانین دادرسی…………………………………………………………….. 44

1- قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور کیفری………….. 44

2- قانون تشکیل دادگاه های عمومی و انقلاب مصوب 1373………………….. 45

ج) قوانین خاص………………………………………………………………… 45

1- قانون‌احترام به‌آزادی‌های‌مشروع‌و‌حفظ‌حقوق‌شهروندی‌ مصوب 1383…….. 45

2- قانون تشکیل شرکت پست………………………………………………….. 45

3- قانون جرائم رایانه ای مصوب 1383………………………………………. 46

4- قانون تجارت الکترونیکی………………………………………………….. 47

5- لایحه حریم خصوصی……………………………………………………… 48

بخش دوم: حقوق و آزادی های فردی ناظر به تحقیقات مقدماتی در اماکن خصوصی…………. 50

فصل اول: حق حریم و ضوابط قانونی بازرسی از اماکن خصوصی…………………………… 51

مبحث نخست: حق حریم اماکن خصوصی……………………………………………….. 51

گفتار اول: مفهوم و قلمرو مکان خصوصی……………………………………………. 51

بند اول: مفهوم مکان خصوصی……………………………………………………. 51

الف) مفهوم مسکن……………………………………………………………… 51

ب) مفهوم مکان خصوصی……………………………………………………… 52

بند دوم‌: قلمرو مکان خصوصی……………………………………………………. 54

الف) قلمرو مکان خصوصی از حیث فضای مجازی…………………………….. 54

ب) مکان خصوصی بودن وسایل نقلیه و اشیاء متعلق به افراد…………………… 55

1- نظریه مکان خصوصی بودن وسایل نقلیه……………………………………. 55

2- دیدگاه مکان خصوصی نبودن وسایل نقلیه…………………………………. 56

گفتار دوم: اصل مصونیت مکان خصوصی……………………………………………. 57

بند اول: اصل مصونیت در اسناد بین المللی………………………………………… 58

بند دوم: در نظام حقوق کیفری ایران……………………………………………… 59

مبحث دوم: ضوابط و تشریفات قانونی بازرسی از اماکن خصوصی………………………. 60

گفتار اول: ضوابط قانونی بازرسی از اماکن خصوصی………………………………… 62

بند اول: صدور مجوز قضایی………………………………………………………. 62

بند دوم: ضرورت بازرسی…………………………………………………………. 65

بند سوم‌: تعیین زمان و مکان بازرسی………………………………………………. 66

گفتار دوم: تشریفات قانونی بازرسی از اماکن خصوصی……………………………… 67

بند اول: حضور مالک یا متصرف در محل بازرسی………………………………… 67

بند دوم‌: شرایط شکلی مجوز بازرسی………………………………………………. 68

بند سوم‌: تنظیم و امضاء صورت مجلس بازرسی……………………………………. 69

بند چهارم: استفاده از شیوه های متعارف در بازرسی……………………………….. 69

فصل دوم: ضمانت اجرایی نقض حریم اماکن خصوصی…………………………………….. 71

مبحث اول: اعتبار اقدامات قضایی ناشی از نقض حریم اماکن خصوصی متهم……………. 71

گفتار اول: اعتبار دلایل تحصیلی………………………………………………………. 72

بند اول: نظریه عدم اعتبار…………………………………………………………. 72

بند دوم: نظریه تفصیلی……………………………………………………………. 74

بند سوم: نظریه اعتبار کامل دلایل…………………………………………………. 74

گفتار دوم: اعتبار قرار نهایی دادسرا………………………………………………….. 74

بند اول: اعتبار قرار موقوفی و منع تعقیب…………………………………………. 75

بند دوم: قرار مجرمیت…………………………………………………………….. 75

گفتار سوم: اعتبار حکم محکومیت……………………………………………………. 76

مبحث دوم: جرم انگاری نقض حریم اماکن خصوصی…………………………………… 77

گفتار اول: جرم ورود غیر مجاز به منزل متهم…………………………………………. 80

گفتار دوم: جرم بازرسی غیر قانونی اماکن خصوصی…………………………………. 85

بند اول: ماده 570 (سلب حقوق متهم در بازرسی منزل)……………………………. 86

بند دوم: ماده 16 قانون آیین دادرس کیفری………………………………………. 88

بند سوم: لایحه حریم خصوصی…………………………………………………… 89

بخش سوم: حقوق‌و آزادی‌های‌فردی‌ناظر‌به تحقیقات‌مقدماتی‌در‌حوزه ارتباطات‌خصوصی………. 90

فصل اول: حق حریم و ضوابط قانونی بازرسی ارتباطات خصوصی………………………….. 91

مبحث اول: حق حریم ارتباطات خصوصی……………………………………………….. 91

گفتار اول: مفهوم و قلمرو ارتباطات خصوصی……………………………………….. 91

بند اول: مفهوم ارتباطات خصوصی……………………………………………….. 91

بند دوم: قلمرو ارتباط خصوصی…………………………………………………… 92

گفتار دوم: اصل مصونیت ارتباطات خصوصی………………………………………… 95

بند اول: در اسناد بین المللی……………………………………………………….. 95

الف) اسناد جهانی حقوق بشر…………………………………………………… 95

ب) کنوانسیون های بین المللی…………………………………………………. 96

ج) اسناد منطقه ای……………………………………………………………… 97

1- اعلامیه اسلامی حقوق بشر………………………………………………….. 97

2-کنوانسیون اروپایی و آمریکایی حقوق بشر…………………………………. 97

بند دوم: حقوق ایران……………………………………………………………… 99

الف) در فضای واقعی………………………………………………………….. 99

ب) در فضای سایبری………………………………………………………….. 101

گفتار سوم: انحاء مداخله در ارتباطات خصوصی……………………………………… 105

بند اول: باز کردن و تفتیش مرسولات پستی……………………………………….. 105

بند دوم: رهگیری تلفن ها و سیگنال های رادیویی…………………………………. 107

بند سوم: رهگیری داده های رایانه های و ارتباطات اینترنتی………………………. 109

مبحث دوم: ضوابط قانونی بازرسی ارتباطات خصوصی…………………………………… 112

گفتار اول: صدور مجوز قانونی……………………………………………………….. 112

گفتار دوم: ضرورت بازرسی………………………………………………………….. 113

گفتار سوم: تعیین نحوه کنترل و رهگیری…………………………………………….. 115

گفتار چهارم: تعیین موضوع کنترل و رهگیری……………………………………….. 116

گفتار پنجم: تعیین محدوده زمانی بازرسی و رهگیری…………………………………. 117

گفتار ششم: تعیین اختیارات و اقدامات مامور کنترل و رهگیری……………………… 118

فصل دوم: ضمانت اجرای نقض حریم ارتباطات خصوصی………………………………….. 119

مبحث اول: اعتبار اقدامات قضایی ناشی از حریم ارتباطات خصوصی……………………. 119

گفتار اول: اعتبار دلایل تحصیلی………………………………………………………. 120

گفتار دوم‌: اعتبار قرار نهایی دادسرا………………………………………………….. 127

بند اول: نظریه اعتبار قرار…………………………………………………………. 128

بند دوم: نظریه بطلان قرار…………………………………………………………. 129

گفتار سوم: اعتبار حکم محکومیت……………………………………………………. 129

مبحث دوم: جرم انگاری نقض حریم خصوصی ارتباطات………………………………… 130

گفتار اول: هتک حرمت مراسلات و مخابرات………………………………………… 131

بند اول: عناصر تشکیل دهنده جرم………………………………………………… 131

بند دوم: مجازات جرم…………………………………………………………….. 133

گفتار دوم: افشای اسرار و اطلاعات خصوص متهم……………………………………. 134

 

 

بند اول: فضای واقعی……………………………………………………………… 134

بند دوم‌: افشای اسرار و اطلاعات خصوصی متهم در فضای مجازی………………… 135

الف) افشای اسرار تجاری مبادله شده(‌قانون تجارت الکترونیک)………………. 137

ب) قانون جرایم رایانه‌ای………………………………………………………. 137

گفتار سوم: دسترسی غیرمجاز به مراسلات و مخابرات………………………………… 137

گفتار چهارم: تحصیل غیر مجاز مراسلات، مخابرات، اسرار تجاری……………………. 138

گفتار پنجم: شنود غیر مجاز مخابرات…………………………………………………. 139

گفتار ششم: انتقال محتوای مراسلات و مخابرات و مکالمات………………………….. 140

نتیجه گیری ………………………………………………………………………….. 142

فهرست منابع …………………………………………………………………………. 149

چکیده انگلیسی……………………………………………………………………….. 155

چکیده:

حقوق­ وآزادی­های فردی (حرمت اماکن و ارتباطات خصوصی) درتحقیقات مقدماتی امروزه جزء قواعد آمره بین­المللی است­که اسناد بین­المللی متعدد و قانون ­اساسی و قوانین عادی داخلی بر رعایت آن در تحقیقات مقدماتی تاکید دارد.با این وجود ازیک سو مفهوم امکان و ارتباطات خصوصی متهم وقلمرو آنها وگستره مصونیت این حقوق در نظام کیفری به روشنی تبیین نشده است و از دیگرسو اصل مصونیت یک اصل مطلقی نیست بلکه مصالح­اجتماعی بازرسی منازل و ارتباطات خصوصی متهم را با رعایت ضوابط و تشریفات قانونی ایجاب می‌نماید که بایستی این موازین مورد مداقه قرارگیرد.

مساله اساسی دیگر ضمانت اجرای نقض حقوق یاد شده است، ضمانت اجرای نخست، اعتبار اقدامات قضایی ناشی از نقض­ این حقوق اعم از ادله تحصیلی‌، قرار مجرمیت و حکم محکویت است که برخی حقوقدانان نظر به بطلان ادله حاصله داده و پاره ای دیگر به اعتبارکامل دلایل اعتقاد دارند. در خصوص اعتبارقرار مجرمیت و محکومیت نیز همین احتمالات مطرح است. گونه دوم ضمانت اجرای نقض حرمت اماکن و ارتباطات خصوصی جرم­انگاری آن در فضای واقعی و مجازی است که قانونگذاردرقانون مجازات اسلامی و قوانین خاص دیگر نظیر جرایم رایانه ای، تجارت الکترونی وغیره برخی از مصادیق نقض را جرم انگاشته و با کیفر حبس یا جزای نقدی پاسخ داده است. اما برخی از مصادیق مهم من جمله دسترسی غیر مجاز به ارتباطات، انتقال غیر مجاز، بازرسی غیر قانونی منازل بدون ورود به آن‌، با خلاء قانونی مواجه است. از این­رو این پایان­نامه با عنوان «حقوق و آزادی فردی (حرمت مسکن، مخابرات و مکالمات)در تحقیقات مقدماتی» به بررسی این مسائل می پردازد.

 کلید واژگان: حقوق وآزادی های فردی، مصونیت مسکن، ارتباطات خصوصی، تحقیقات مقدماتی،متهم

مقدمه

الف) بیان موضوع

رعایت حقوق و آزادی های فردی در تمام حوزه های اجتماعی و سیاسی‌، اقتصادی و فرهنگی یکی از بنیادی ترین مسئله حقوق بشری است. در این میان پایبندی به رعایت حقوق و آزادی های افراد در مرحله تحقیقات مقدماتی از اهمیت دو چندانی برخوردار است. در نظام کیفری ایران علیرغم به رسمیت شناخته شدن پایبندی به حق رعایت حریم اماکن و ارتباصات خصوصی متهم در قانون اساسی و قوانین عادی کیفری، ابعاد و مفهوم حق حریم اماکن و ارتباطات خصوصی متهم و مصونیت آن در اسناد بین الملل و حقوق داخلی روشن نیست. ضمانت اجرای عدم رعایت حقوق مزبور نیز دارای ابهام اساسی است. لذا این پایان نامه به بررسی حقوق و آزادی­های افراد(‌اماکن و ارتباطات خصوصی) در تحقیقات مقدماتی اختصاص دارد که به دنبال پاسخ به سوالات اساسی ذیل است.  

ب) سوالات

1-حق متهم به رعایت حریم اماکن و ارتباطات خصوصی وی در تحقیقات مقدماتی بر چه پایه ای استوار است؟

2- نظام کیفری ایران نسبت به رعایت و قلمرو حقوق مذکور چه رویکردی دارد؟

3- نقض حقوق و آزادیهای فردی ناظر به اماکن و ارتباطات خصوصی متهم در تحقیقات مقدماتی چه ضمانت اجرایی دارد؟

4- ضوابط و تشریفات قانونی بازرسی حریم امکان و ارتباطات خصوصی متهم کدامند؟

ج) فرضیات

در پاسخ به سوالات فوق فرضیه های به شرح ذیل قابل طرح است:

1- مبانی نظری حق حریم اماکن و ارتباطات خصوصی متهم در تحقیقات مقدماتی، تضمین دادرسی عادلانه و مصلحت جامعه و مبنای فقهی آن مضمون آیات و روایت مبنی برحرمت ورود بدون اذن و حرمت تجسس و اجماع فقها و مبنای حقوقی آن حکم قانونی است.

2- حقوق و آزادی فردی ناظر به تحقیقات مقدماتی در حوزه اماکن و ارتباطات خصوصی‌، به طور نسبی در نظام کیفری ایران مورد حمایت واقع شده و در فضای مجازی خلا قانونی اساسی وجود دارد.

3- نقض حریم اماکن و ارتباطات خصوصی در مواردی که اقدامات قضایی مستند به دلایل تحصیلی ناشی از آن باشد. موجب بی­اعتباری دلایل تحصیلی، قرار مجرمیت و حکم محکومیت می شود و که در برخی موارد مسولیت کیفری نیز به همراه دارد.

4- اصل مصونیت اماکن و ارتباطات خصوصی متهم مطلق نیست و در موارداستثنائی در صورت ضرورت بازرسی جهت کشف جرم،دستگیری متهم و آلات و دلایل جرم با صدور مجوز قضای و تعین زمان و مکان بازرسی و با رعایت تشریفاتی قانونی نظیر حضور متصرفین و غیره می توان حریم مزبور را مورد تفتیش و بازرسی قرار داد.

د) اهداف و کاربرد ها

مهمترین اهداف پایان نامه کاربردی بودن آن در تمامی پروند های کیفری و حقوقی است و از دیگر اهداف آن می توان به موارد ذیل اشاره کرد.

1- تبیین و تحلیل مبانی حقوق و آزادی فردی ناظر به اماکن و ارتباطات خصوصی در تحقیقات مقدماتی

2- بررسی قلمرو و ابعاد حق حریم امکان خصوصی و مرسولات‌، مکالمات، ارتباطات اینترنتی و تحلیل رویکرد نظام بین المللی به اصل مصونیت حریم مزبور و جایگاه آن در نظام کیفری ایران

3- بیان معایب و محاسن قوانین نظام کیفری ایران در خصوص حقوق و آزادی های فردی در تحقیقات مقدماتی و ارائه راهکارهای حقوقی جهت رفع آن

4- تبیین و تحلیل ضمانت اجرای حقوق و آزادی های فردی در تحقیقات مقدماتی در نظام کیفری ایران به ویژه اعتبار دلایل تحصیلی و محکومیت ها.

5- تبیین جرم انگاری نقض حقوق مزبور و شناسایی خلا های قانونی جرم انگاری در حوزه اماکن و ارتباطات خصوصی و چگونگی رفع آنها بر اساس قوانین موجود

6- بررسی آثارغیر کیفری نقض حقوق و آزادی فردی متهم

برآمد این تحقیق نه تنها توسط حقوقدانان و قضات به ویژه ضابطان قضایی و مقامات قضایی دادسرا مورد استفاده قرار می‌گیرد بلکه ‌می‌تواند سازمان های دولتی درگیر در تحقیقات مقدماتی وآنهایی که حسب وظایف قانونی با حریم خصوصی افراد ارتباط دارند، در انجام وظایف خود یاری دهد.

ه) روش تحقیق

مطالب موردنیاز از طریق مراجعه به کتابخانه‌ها و مجلات‌، نشریات، سایت‌های اینترنتی، جمع‌آوری، فیش نویسی و مرتب گردیده است‌، به طور کلی جمع آوری مطالب به روش کتابخانه ای بوده است که به روش توصیفی و تحلیلی مورد تجریه و استنباط قرار گرفته است.

و)پلان کلی

این پایان نامه در سه بخش تنظیم یافته است که بخش اول اختصاص به مفاهیم و مبانی حقوق و آزادی‌های فردی در تحقیقات مقدماتی دارد. این بخش خود متشکل ازدو فصل است که فصل اول شامل مفاهیم­مقدماتی است که در مبحث نخست مفهوم حق وانواع آن و در مبحث دوم، مفهوم لغوی و اصطلاحی آزادی و محدوده آزادی ودرنهایت در مبحث سوم تحقیقات مقدماتی و مقامات اجراء‌کننده آن از نظر می­گذرد. فصل­دوم این بخش مبانی نظری، حقوقی و فقهی حقوق و آزادی­های افراد در تحقیقات مقدماتی را مورد بررسی قرار می دهد.