نهایتاً به این نتیجه خواهیم رسید که عرفی در خصوص مداخلات بشر دوستانه در حال شکل گیری است و باید از آثار سوء چنین شکل گیری اجتناب نمود و در این زمینه مجمع عمومی سازان ملل قادر به ایفای نقش موثری خواهد بود.

کلید واژه: حقوق بشر دوستانه، منازعات، غیر بین المللی(داخلی)، مداخله، شورای امنیت.                                                       

 فهرست منابع

عنوان                                                                                                                       صفحه

چکیده………………………………………………………………………………………………………………………………………………1

مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………8

بخش اول: حقوق بشر دوستانه و منازعات داخلی…………………………………………………………………………..13

فصل اول : تعاریف و پویش های تاریخی …………………………………………………………………………………….. 13

مبحث اول: تعریف و مفهوم حقوق بشر دوستانه…………………………………………………………………………….13

گفتار اول: تعریف حقوق بشر دوستانه…………………………………………………………………………………………….13

گفتار دوم: مفهوم حقوق بشر دوستانه…………………………………………………………………………………………….14

گفتار سوم: منابع حقوق بشر دوستانه……………………………………………………………………………………………..16

گفتار چهارم: اصول اساسی حقوق بشر دوستانه……………………………………………………………………………..18

گفتار پنجم: مبانی حقوق بشر دوستانه…………………………………………………………………………………………..20

گفتار ششم: جایگاه حقوق بشر دوستانه………………………………………………………………………………………….27

مبحث دوم: اقسام منازعات……………………………………………………………………………………………………………. 28

گفتار اول: منازعات بین المللی………………………………………………………………………………………………………..28

بند اول: تعریف منازعات بین المللی………………………………………………………………………………………………..28

گفتار دوم: منازعات غیر بین المللی(داخلی)……………………………………………………………………………………28

بند اول: تعریف منازعات غیر بین المللی……………………………………………………………………………………………28

بند دوم: اقسام منازعات غیر بین المللی …………………………………………………………………………………………..29

الف: آشوبهای غیر بین المللی …………………………………………………………………………………………………………..29

1: تعریف منفی یا مقایسه ای……………………………………………………………………………………………………………30

1: تعریف مبتنی بر خصوصیات ………………………………………………………………………………………………………..31

ب: جنگهای آزادی بخش غیر بین المللی…………………………………………………………………………………………32

ج: مخاصمات مسلحانه غیر بین المللی و جنگ های داخلی…………………………………………………………….32

مبحث سوم: ماده مشترک کنوانسیونهای چهارگانه ژنومصوب 1949 و پروتکل دوم الحاقی به کنوانسیونهای چهار گانه ژنو مصوب 1977………………………………………………………………………………………………………………34

گفتار اول: ماده3 مشترک کنوانسیونهای چهارگانه ژنو مصوب 1949……………………………………………..34

گفتار دوم: پروتکل دوم مصوب سال 1977 الحاقی…………………………………………………………………………..36

مبحث چهارم: تعریف و مفهوم مداخله بشر دوستانه…………………………………………………………………………38

گفتار اول: تاریخچه مداخله بشر دوستانه و سیر تحول آن……………………………………………………………….38

بند اول: مداخله بشر دوستانه پیش از تکوین منشور ملل متحد…………………………………………………….. 38

بند دوم: مداخله بشر دوستانه در دوران پس ار تصویب منشور و مشروعیت آن………………………………40

بند سوم: تحول نظریه مداخله بشر دوستانه…………………………………………………………………………………….. 44

مبحث دوم: تعریف مداخله بشر دوستانه……………………………………………………………………………………………46

بند اول: تعریف کلاسیک…………………………………………………………………………………………………………………….46

بند دوم: تعریف غیر کلاسیک………………………………………………………………………………………………………………48

بخش دوم: تکلیف کشور ها در رعایت حقوق بشردوستانه بین المللی در منازعات غیر بین المللی….55

فصل اول: مداخله بشر دوستانه در جنگ های غیر بین المللی………………………………………………………… 55

مبحث اول: مداخله بشر دوستانه در منشور ملل متحد ………………………………………………………………………55

گفتار اول: اصل عدم مداخله و اصل عدم توسل به زور تعارض آنها با مداخله بشر دوستانه……………….56

گفتار دوم: مساله حاکمیت کشور و تحول مفهوم آن……………………………………………………………………………61

بند اول: بند 7 ماده 2 و مسائل داخل در قلمرو حاکمیت داخلی کشور ها…………………………………………61

بند دوم: تحول و مفهوم امنیت بین الملل و آثار آن بر حاکمیت دولتها……………………………………………..61

بند سوم: توسعه حقوق بین الملل و حاکمیت دولتها…………………………………………………………………………..63

گفتار سوم: شورای امنیت سازمان ملل و مداخله بشر دوستانه……………………………………………………………64

بند اول: شورای امنیت و مسئولسیت حفظ صلح و المنیت بین المللی و مساله نقص حقوق بشر……..64

بند دوم: محدود یتهای شورای امنیت و نقش مجمع عمومی در زمینه اقدامات شورا………………………..71

الف: محدودیتهای شورای طبق منشور ملل متحد ………………………………………………………………………………71

ب: محدودیتهای خاص شورای امنیت در مداخله بشر دوستانه…………………………………………………………..73

ج: نقش مجمع عمومی در زمینه اقدامات و تصمیمات شورای امنیت…………………………………………………74

مبحث دوم: کیفیت و چگونگی مداخله بشر دوستانه در جنگ های غیر بین المللی…………………………..74  

گفتار اول: تعریف جنگ غیر بین المللی و منوابط حاکم برآن………………………………………………………………74

بنداول: تعریف جنگ غیربین المللی……………………………………………………………………………………………………….74

بنددوم: مشروعیت جنگ غیر بین المللی، در نظام منشور ملل متحد……………………………………………………76

بندسوم: ضوابط حاکم بر جنگ های غعیر بین المللی……………………………………………………………………………77

گفتار دوم: مداخله کشور ثالث در جنگ غیر بین المللی (داخللی)………………………………………………………..78

بنداول: مداخله در شورش های داخلی……………………………………………………………………………………………………78

الف: مداخله جهت کمک به حکومت…………………………………………………………………………………………………….. 79

ب: کمک به شورشیان درگیر در جنگ داخلی……………………………………………………………………………………….81

بنددوم: عملیات جمعی سرنگون سازی و دفاع مشروع دسته جمعی علیه آن ……………………………………..82

گفتار سوم: موانع مداخله در جنگ های غیر بین المللی (داخلی) …………………………………………………….. 83

گفتار چهارم: مشروعیت مداخله بشر دوستانه در جنگل های داخلی …………………………………………………..88

گفتار پنجم: سازمانهای منطقه ای و مداخله بشر دوستانه …………………………………………………………………..90

فصل دوم: کمک های بشر دوستانه در شورش ها و جنگ های داخلی ……………………………………………….94

مبحث اول: اصول و اعطا کنندگان کمک های بشر دوستانه ………………………………………………………………..94

گفتار اول: اصول و اسناد مربوط به کمک های بشر دوستانه ………………………………………………………………..94

گفتار دوم: اعطا کنندگان کمک های بشر دوستانه ………………………………………………………………………………..98

بند اول: کشور …………………………………………………………………………………………………………………………………………99

بنددوم: سازمانهای بین المللی ………………………………………………………………………………………………………………..100

بندسوم: سازمانهای غیر دولتی (NGOs)………………………………………………………………………………………………..102

بندچهارم: کمیته بین المللی صلیب سرخ (ICRC)…………………………………………………………………………………104

بند پنجم: رابطه میان ارگانهای مختلف اعطا کننده کمک های بشر دوستانه ………………………………………106

مبحث دوم: کیفیت و چگونگی کمک های بشر دوستانه در جنگ های غیر بین المللی ………………………108

گفتار اول: حق یا تکلیف بودن اعطا یا دریافت کمک های بشردوستانه …………………………………………………108

گفتار دوم: شرایط و محدودیتهای حاکم بر اعطای کمک ها وضرر های حاصل از آن…………………………..113

بنداول: شرایط……………………………………………………………………………………………………………………………………………113

بنددوم: محدودیتها …………………………………………………………………………………………………………………………………..115

بندسوم: مضرات………………………………………………………………………………………………………………………………………….117

گفتار سوم: عملیات بشر دوستانه در جنگهای غیر بین المللی ………………………………………………………………..118

بنداول: قدرت انجام مذاکره ………………………………………………………………………………………………………………………120

بنددوم: برآورد نیاز ها ……………………………………………………………………………………………………………………………….122

بندسوم: تامین منابع مورد نیاز …………………………………………………………………………………………………………………122

بندچهارم: تحویل ………………………………………………………………………………………………………………………………………123

گفتار چهارم: تداخل کمک های بشر دوستانه و عملیات نظامی ……………………………………………………………..125

نتیجه گیری:……………………………………………………………………………………………………………………………………………….129

پیشنهادات:…………………………………………………………………………………………………………………………………………………135

منابع و مآخذ:……………………………………………………………………………………………………………………………………………..136

چکیده انگلیسی………………………………………………………………………………………………………………………………………….142

 مقدمه:

در دهه آخر قرن بیستم ناگهان این احساس در صاحب نظران و افراد علاقه مند و مرتبط با حقوق بین الملل ایجاد شد که مرزهای ملی خاصیت بازدارندگی خود را به مقدار زیادی از دست داده اند. این پدیده که در نگاه اول بدیع و عجیب می نمود، نگرش به مضوع از زوایای مختلف و دیدگاه های گوناگون را ایجاب کرد. نگارنده با اغتنام فرصت و گزینش موضوع حاضر برای پایان نامه برآن است که اطلاعات موجود در خصوص مورد را حتی المقدور گردآوری کند و در حد بضاعت امکان خود نگاهی تازه به موضوع داشته باشد. با توجه به محدودیت امکانات، اینجانب ناگزیر به بررسی منابع و ماخذ مکتوب و باصطلاح تحقیق کتابخانه ای اکتفا نمودم. بدیهی است در بازنگریهای تکمیلی بعدی می توان از نتیجه تحقیقات جدید – تا حدی که بدست آید- سود جست.

در قرن 19 و اوایل قرن بیستم میلادی، یعنی پیش از تکوین منشور ملل متحد، هیچ ضابطه بین المللی کشورها را از توسل به زور نسبت به ساکنین قلمرو خود منع نمی کرد. از سوی دیگر این فرض نیز وجود داشت که دولتها موظف هستند. در روابط خود با اتباع خود و سایر کشورها حداقل معیارهای حقوقی را مراعات کنند. چنانچه کشوری از این اصل تخطی می ورزید، سایر دول می توانستند علیه آن متوسل به زور گردند و چنین مداخله ای نیز قابل توجیه بود. به عبارت دیگر چنانچه کشور مداخله شونده قادر به تأمین حقوق اولیه اتباع ساکن در قلمرو خویش، به ویژه اتباع خارجی نبود کشورها به بهانه حمایت از جان و تأمین حقوق اتباع خویش علیه کشور خاطی توسل به زور می نمودند. این هرج و مرج در عرصه بین المللی به این دلیل بود که دو قاعده مداخله و عدم مداخله به موازات یکدیگر اعمال می شدند و اولویت یکی بر دیگری مشخص نبود و تفسیرها و تعبیرهای متفاوت و بعضاً متضادی از این دو قاعده می شد. در آن توسل به جنگ از حقوق کشورها به شمار می رفت. پس از خاتمه جنگ جهانی اولو تصویب میثاق جامعه ملل، این میثاق نیز صراحتاً کشورها را از توسل به زور منع نکرد و تحت شرایطی توسل به زور را مجاز اعلام نمود و در نهایت هرگز نتوانست به خواسته های تشکیل دهندگانش جامه عمل بپوشاند. ضعف این جامعه و فقدان ابزارهای اجرایی باعث شد که جهان با گذشت زمانی بالنسبه کوتاه دومین جنگ عالمگیر را تجربه کند.

 

 

آثار این جنگ، بالاخص تشکیل سازمان ملل متحد در سال 1945 و متعاقباً تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر، وضع را دگرگون کرد. پیوستن کشورها به این سازمان جهانی و پذیرش آن اعلامیه از جانب کشورهای جهان، اختیارات شورای امنیت را به نفع جامعه بین المللی افزایش داد. در منشور تعمداً از کاربرد واژه جنگ، جز در مقدمه، اجتناب گردید و کشورها صراحتاً از توسل به زور و مداخله در امور داخلی سایر دول منع شدند. احترام به حقوق بشر در منشور مورد تائید قرار گرفت و از اصول و اهداف جامع ملل متحد برشمرده شد. بر اعمال اصل عدم مداخل و عدم توسل به زور نیز دو استثنا وارد گردید. این دو استثنا عبارتند از ماده 51 منشور که حق دفاع مشروع را در صورت وقوع حمله مسلحانه علیه یکی از اعضا تا زمانیکه شورای امنیت اقدامات لازم را جهت حفظ صلح و امنیت بین المللی به انجام نرسانده، مجاز می داند و استثنا دیگر، توسل به اقدامات قهرآمیز در صورتی است که شورای امنیت به موجب فصل هفتم، تهدید یا به خطر افتادن صلح و امنیت بین المللی را احراز نماید.

علیرغم وجود اصول مندرج در منشور، وجود دو بلوک شرق و غرب در جهان با توانائیها و امکانات نظامی و سیاسی تقریباً مساوی، مانع از رعایت این اصول بود. استراتژی غرب – بالاخص آمریکا- این بود که در کشورهای مختلف فاسدترین قشرها و افراد را برگزیند و از طریق کودتا به کومت برساند و متعاقباً آنها را حمایت کند. شوروی هم همین سیاست را در کشورهای تحت سلطه خود در اروپای شرقی اعمال می کرد.

لذا پس از تصویب منشور ملل متحد نیز با مداخله کشورها در امور داخلی یکدیگر به بهانه های مختلف، از جمله حمایت از اتباع خویش، دفاع مشروع و حمای از حقوق بشر مواجه بوده ایم. با بررسی مصادیق مختلف چنین مداخلاتی که غالباً نیز از جانب ابر قدرتهای جهانی انجام پذیرفته است می توان نتیجه گرفت که توجیهاتی که این کشورها بدانها متوسل می گشتند. در راستای تحقق اهداف سیاسی این کشورها بوده و به مصادیق زیادی می توان اشاره نمود که فجایع بشری رخ داده، دل جامعه جهانی را به درد آورده ولی این کشورها، با اشاره به اصل عدم توسل به زور و عدم مداخله از انجام هرگونه اقدامی امتناع نموده اند.

روند قضایا پس از پایان جنگ سرد دگرگون شد و تغییر و تحولی که با آغاز عصر ارتباطات شروع شده با فروپاشی شوروی وارد مرحله ای تعیین کننده و ملموس شد. اینک دنیا فقط با یک ابر قدرت مواجه است که خود را متولی نظام جهانی می پندارد و بدون پرده پوشی سیاستهای خود را به سازمان ملل و شورای امنیت و سایر کشورهای غربی و نیز اتحادی اروپا تحمیل می کند.

اعلامیه حقوق بشر و لزوم رعایت مفاد آن بهانه و حربه ای است که دخالت سازمان ملل را در داخل محدوده مرزهای ملی مجاز و موجه می کند اما روشن است که این دخالت که به صور گوناگون و از طریق کشورهای عضو یا سازمانهای منطقه ای صورت گرفته است از صفت عمومیت و یکسانی عاری است.

از دهه 1990 جنگ های داخلی و کثرت آنان در عرصه جهانی موجبات نگرانی جامعه بین المللی را فراهم آورد و غالباً مداخلاتی در امور داخلی کشورها صورت پذیرفت. به بهانه حمایت از اعطای کمک های بشر دوستانه ب قربانیان چنین جنگهایی بود. فجایع انسانی رخ داده در شمال عراق، یوگسلاوی، بوسنی هرزگوبین، رواندا و اخیراً کوزوو و اقداماتی که جهت حمایت از قربانیان این فجایع صورت پذیرفت نشان می دهد که مرزهای ملی خاصیت و حرمت خودرا به طور نسبی از دست داده اند و دولتها در روابط خویش با اتباعشان آزادی مطلق ندارند. به عبارت دیگر در جهان امروزی نمی توان حقوق بشر را نقض و آزادیهای فردی را سلب نمود و از مداخله بشر دوستانه درامان بود. بر حسب مورد گاهی این موارد نادیده گرفته می شود و گاهی نیز با اعتراض و محکوم کردن تحمل می شود، اما گاهی هم می تواند به دخالتهای خونین و ویرانگر در ورای مرزهای ملی منتهی گردد.

در این پایان نامه برآنیم که به مداخله بشردوستانه در جنگهای داخلی که در دهه اخیر میلادی، شکل غالب اغتشاشات جهانی را به خود اختصاص داده اند و مشروعیت چنین مداخله ای بپردازیم و سپس به این سوال پاسخ دهیم که آیا تکرار چنین مداخلاتی در دهه نود، تحت عناوین مختلف و با بررسی موضع شورای امنیت ایجاد عرف بین المللی نموده است یا خیر و از آنجا که غالب این مداخلات به بهانه حمایت از قربانیان این جنگها و اعطای کمک های بشر دوستانه به آنان انجام پذیرفته است آیا زمان آن نرسیده که بر این دو پدیده یعنی مداخله و کمک های بشر دوستانه به شکلی تازه نگریسته شود و اعمال آنها بر مبنای تدوین اصول و قواعد جدید بین المللی منضبط و منظم گردد.

سوال اصلی تحقیق:

آیا رعایت حقوق بشر و حقوق بشر دوستانه بین المللی در مخاصمات غیر بین المللی نیز اجرا می شود؟       سوال فرعی تحقیق:

1-حقوق بشر و حقوق بشر دوستانه در مخاصمات غیر بین المللی چه تاثیری بر یکدیگر دارد؟

2-جایگاه حقوق بشر و حقوق بشر دوستانه در حل مشکلات مخاصمات غیربین المللی (داخلی) در کجاست؟

فرضیه های تحقیق:

برآن است تا به هر موضوع حقوق بشر و حقوق بشر دوستانه با دیده حقوقی بنگرد.

بنابراین فرضیه های آن عبارتند از:

به نظر می رسد مخاصمات مسلحانه غیر بین المللی به علت اختلاف بین دولتها و برخی از گروههای داخلی است.

در این زمینه موانعی وجود دارد که نمی گذارد حقوق بشر و حقوق بشر دوستانه در مخاصمات مسلحانه غیر بین المللی (داخلی) اجرا شود.

اهداف تحقیق:

بررسی، تحلیل و اطلاع رسانی حقوق بشر و حقوق بشر دوستانه و تاثیر آن در مخاصمات مسلحانه غیر بین المللی

سوابق تحقیق:

در مورد مبارزه علیه تروریسم و حقوق بشر مقالاتی و یا کتاب هایی نوشته شده است اما تحقیقی در چارچوب پایان نامه صورت نپذیرفته است.

روش کار و گرد آوری اطلاعات:

روش اتخاذی در این تحقیق توصیفی و تحلیلی است که با بررسی نظام حقوقی حاکم بر حقوق بشر دوستانه و بین الملل ابتدا منابع و مقررات مورد توصیف و سپس تحلیل منطقی قرار خواهد گرفت، روش گرد آوری مطالب کتابخانه ای است که با رجوع به کتابخانه های دانشگاهی منابع اینترنتی به زبان فارسی و انگلیسی می باشد.

تقسیم بندی مطالب:

بررسی موضوع در دو بخش صورت گرفته است، به این نحو که در بخش اول به کلیات پرداخته خواهد شد، و در بخش دوم به ماهیت موضوع خواهیم پرداخت، و در پایان به بیان نتیجه و پیشنهادات و ذکر منابع می پردازیم.

فصل اول: حقوق بشر دوستانه و منازعات داخلی

بخش اول: تعاریف و پویش های تاریخی

مبحث اول: تعریف و مفهوم حقوق بشر دوستانه

حقوق بین الملل بشر دوستانه ریشه در تاریخ جوامع بشری دارد. از زمانی كه انسان بوده است از وقتی كه حسّ انسان دوستی و مروّت وجود داشته است، از موقعی كه جنگ وارد عرصۀ حیات بشری شده است رفتار انسان دوستانه نیز به نوعی وجود داشته است. ریشۀ حقوق بین الملل بشر دوستانه ضرورتی نشأت گرفته از پدیده‌ای تلخ و شوم بنام مخاصمات مسلحانه بین المللی و غیر بین المللی است، در حال حاضر، وقوع چنین مخاصماتی اجتناب ناپذیر است و حیات بشری و كرامت او را بشدت تهدید می‌نماید، در این راستا توجه بیشتر به قواعد مقررات حقوق بین الملل بشر دوستانه و رعایت دقیق آنها در مخاصمات مسلحانه امری ضروری و حیاتی است چرا كه حقوق بین الملل بشر دوستانه از لحاظ تاریخی شامل حقوق لاهه و حقوق ژنو می‌باشد اما امروزه، این حقوق به صورت مجموعه واحد در نظر گرفته می‌شود یعنی به طور همزمان هم شامل حقوق لاهه است و هم شامل حقوق ژنو، تصویب پروتكل‌های الحاقی 1977 بیانگر این مطلب است.

گفتار اول: تعریف حقوق بشر دوستانه

حقوق، دانشی است که از طریق تنظیم قوانین و مقررات، روابط افراد را با یکدیگر تنظیم می کند و سامان می بخشد. حقوق بین الملل هم به تنظیم مقررات می پردازد، اما مقرراتی که حقوق بین الملل در پی تنظیم آنهاست روابط دولتها را با یکدیگر تنظیم می کنند.