فهرست مطالب

عنوان                                                                     صفحه

چکیده 1

مقدمه. 2

الف – طرح مسئله. 2

ب- اهداف پژوهش… 2

ج- پرسش های اصلی.. 2

د- فرضیات اصلی.. 3

ه – روش انجام پژوهش… 3

و – سوابق انجام پژوهش… 3

ز- تقسیم بندی و سازمان دهی مطالب… 4

ح – مشکلات و چالش های انجام پژوهش… 4

بخش اول: مفاهیم مربوط به تشدید مجازات و سابقه تاریخی آن ها در حقوق ایران. 5

فصل اول– مفاهیم مربوط به تشدید مجازات… 6

مبحث اول– عوامل خاص و عام تشدید مجازات… 6

گفتار اول – عوامل خاص تشدید مجازات… 7

الف – تعریف… 7

ب- مصادیق.. 7

گفتار دوم – عوامل عام تشدید مجازات… 7

الف – تعریف… 7

ب – مصادیق.. 8

مبحث دوم – عوامل قانونی و قضایی تشدید مجازات… 9

گفتار اول– تشدید قانونی مجازات… 9

الف – تشدید مجازات از طریق حذف ارفاق های قانونی یا تحدید آن ها: 10

ب – تشدید مجازات از طریق افزایش حداکثر مجازات… 10

ج – تشدید مجازات از طریق محکومیت متهم به حد اکثر مجازات… 11

د – تشدید مجازات از طریق افزایش حداقل مجازات: 12

ه – تشدید مجازات از طریق محکومیت به مجازات های تکمیلی یا تدابیر دیگر. 12

گفتار دوم – تشدید قضایی مجازات… 13

گفتار سوم – احکام قانونی تشدید مجازات… 14

الف – امکان جمع میان کیفیات مشدده و مخففه. 14

ب – امکان جمع میان دو یا چند کیفیت مشدده 15

مبحث سوم – عوامل عینی (خارجی) و شخصی تشدید مجازات… 15

گفتار اول – عوامل عینی (خارجی) تشدید مجازات… 16

الف – تعریف… 16

ب- مصادیق.. 16

گفتار دوم – عوامل شخصی تشدید مجازات… 17

الف – تعریف… 17

ب – مصادیق.. 18

مبحث چهارم – انواع عوامل عام تشدید مجازات در حقوق ایران. 19

گفتار اول – تعدد جرم و انواع آن. 19

الف – تعدد مادی (واقعی) 19

ب- تعدد معنوی (اعتباری) 20

ج – تقسیمبندی تعدد به تعدد عام و خاص…. 20

گفتار دوم – مفهوم تکرار جرم و انواع آن. 21

الف – تکرار جرم خاص و تکرار جرم عام. 21

ب – تکرار دائم و موقت… 22

ج- سایر تقسیم بندی های تکرار جرم. 22

گفتار سوم – سردستگی گروه مجرمانه. 22

الف – فقدان تعریف قانونی.. 22

ب – تعریف پیشنهادی نگارنده 23

فصل دوم – سیر تحول کیفیات عام تشدید مجازات تا پیش از تصویب قانون جدید مجازات اسلامی (1390). 24

مبحث اول – سیر تحول مقررات مربوط به تعدد جرم. 24

گفتار اول – تعدد جرم در متن مصوب 1304 قانون مجازات… 24

گفتار دوم – اصلاحات بعدی قانون مجازات عمومی تا سال 1352. 26

گفتار سوم – تعدد جرم در اصلاحات قانون مجازات عمومی 1352. 26

گفتار چهارم – تعدد جرم در قانون راجع به مجازات اسلامی مصوب 1361 و قانون مجازات اسلامی 1370. 31

مبحث دوم – تاریخچه تکرار جرم در قوانین ایران. 34

گفتار اول – تکرار جرم در متن مصوب 1304 قانون مجازات عمومی.. 34

گفتار دوم – اصلاح مقررات تکرار جرم تا پیش از تصویب قانون 1352. 36

گفتار سوم – مقررات قانون اقدامات تأمینی در ارتباط با مجرمین به عادت و عدم اجرای این مقررات… 38

گفتار چهارم – تصویب قانون مجازات عمومی 1352 و نگرش این قانون به تکرار جرم. 40

گفتار پنجم – قانون راجع به مجازات اسلامی 1361و مقررات تکرار جرم در آن ها 44

گفتار ششم – قانون مجازات اسلامی مصوب 1370 و مقررات تکرار جرم در آن. 45

گفتار هفتم – ماده 48 قانون مکرر قانون مجازات اسلامی : ابتکار جدید برای برخورد با خطر مجرمان
سابقه دار. 47

مبحث سوم – سابقه مقررات مربوط به سردستگی گروه های مجرمانه. 49

گفتار اول – قوانین قبل از انقلاب… 50

گفتار دوم – قوانین بعد از انقلاب… 50

بخش دوم: اشکالات و نارسایی های مقررات سابق و ارزیابی مقررات قانون جدید. 52

فصل اول – اشکالات و نارسایی های مقررات سابق.. 53

مبحث اول – اشکالات مربوط به مقررات تعدد جرم. 53

گفتار اول – عدم پیش بینی سقف تشدید مجازات (جمع مجازات ها) در صورت اختلاف جرائم ارتکابی.. 53

گفتار دوم – عدم تفکیک روشن میان انواع مختلف جرم. 54

الف- تعدد جرم حدی و تعزیری ( سکوت قانون ) 54

ب – تعدد شروع به جرم و جرم تام. 54

ج – تعدد جرم میان جرم مهم تر و نوع اخف همان عمل.. 55

گفتار سوم – عدم بیان نحوه تشدید مجازات در تعدد خاص و بلاتکلیف بودن دادگاه ها 57

گفتار چهارم – صدور رأی وحدت رویه و منع افزایش مجازات نسبت به حداکثر قانونی.. 57

گفتار پنجم – اشکال تقسیم تعدد مادی به تعدد جرائم متعدد و مشابه. 59

مبحث دوم – نارسایی های مربوط به مقررات تکرار جرم. 60

گفتار اول – عدم تشدید مجازات در صورت وجود سابقه محکومیت به حد یا قصاص…. 60

گفتار دوم – عدم تعیین نحوه تشدید مجازات و بلاتکلیف بودن دادگاه ها 60

گفتار سوم– سکوت و ابهام قانون در زمینه امکان جمع کیفیات مخففه با تشدید ناشی از تکرار جرم. 63

گفتار چهارم – دائمی بودن امکان تشدید مجازات و فقدان اعاده حیثیت. 64

گفتار پنجم – بلاتکلیف بودن دادگاه ها در صورت ارتکاب جرم پس از صدور حکم محکومیت قطعی و پیش از اجرای آن  65

مبحث سوم – نارسایی های مربوط به مقررات سردستگی گروه های مجرمانه. 65

گفتار اول – فقدان تعریف قانونی.. 66

گفتار دوم – مضیق بودن مفهوم سردستگی و عدم تناسب آن با واقعیت جرائم سازمان یافته. 66

گفتار سوم– بلاتکلیف بودن دادگاه ها در مورد نحوه تشدید مجازات… 67

الف – کیفیت تشدید مجازات معاون جرم در فرض سردستگی او. 67

ب – کیفیت تشدید مجازات شریک جرم در فرض سردستگی او. 67

فصل دوم – ارزیابی مقررات قانون جدید مجازات اسلامی.. 67

مبحث اول – ارزیابی مقررات مربوط به تعدد جرم. 68

گفتار اول – کاهش موارد جمع مجازات ها و پیش بینی اجرای هم زمان چند مجازات… 68

گفتار دوم – تفکیک میان انواع مختلف تعدد جرم و احکام هر یک در قانون جدید. 68

گفتار سوم – حذف تفاوت میان تعدد جرم از یک نوع یا انواع مختلف… 70

گفتار چهارم – احکام تخفیف مجازات در تعدد جرم. 71

مبحث دوم – ارزیابی مقررات مربوط به تکرار جرم. 71

گفتار اول – تعیین نحوه تشدید مجازات… 71

گفتار دوم – مرتبط ساختن تکرار جرم با صدور محکومیت قطعی.. 72

گفتار سوم – محسوب ننمودن سابقه محکومیت به حد یا قصاص…. 72

گفتار چهارم– پیش بینی ضمنی مقررات مربوط به حذف سوء سابقه و اثر موقت محکومیت قطعی سابق.. 73

گفتار پنجم – حذف مقررات مربوط به دوره نظارت یا مراقبت از محکومین سابقه دار. 74

گفتار ششم – محدود سازی تخفیف مجازات در تکرار جرم. 74

 

 

گفتار هفتم – دیگر نوآوری های قانون جدید در مورد تکرار جرم. 75

مبحث سوم – ارزیابی مقررات مربوط به تشکیل یا اداره گروه های مجرمانه سازمان یافته. 76

گفتار اول – مقررات قانون جدید و مزایای آن ها 76

گفتار دوم – نارسایی ها و اشکالات احتمالی در اجراء. 77

نتیجه گیری و پیشنهادات… 78

مزایا ………..  78

معایب …………. 79

پیشنهادات 80

فهرست منابع و مآخذ. 82

چکیده انگلیسی.. 85

چکیده

همان گونه که از نام این عنوان پیدا است ، پایان نامه حاضر مربوط می شود به پیدایش و تحولات عوامل عمومی تشدید مجازات در حقوق کیفری ایران .

عوامل عمومی تشدید مجازات به سه عامل تکرار جرم ، تعدد جرم و سردستگی گروه مجرمانه ( مطابق نظر نگارنده ) تقسیم می شوند . مطابق تعاریف بزرگان حقوق جزا ، این عوامل در هر جرمی نمود پیدا کنند موجب تشدید مجازات می شوند مگر در مواردی که قانونگذار منع نموده باشد ( همانند جرائم اطفال و جرائم سیاسی در تکرار جرم ).

تشدید مجازات به صور مختلفی از جمله افزایش حداکثر مجازات ، محکومیت متهم به حداکثر مجازات ، محکومیت به مجازات های تکمیلی و غیره پیش بینی شده است .

دو عامل تکرار جرم و تعدد جرم از سال 1304 و سردستگی گروه مجرمانه از سال 1352 در قانونگذاری های ایران وجود داشته اند و در تمام این سال ها و قانونگذاری ها دچار تغییر و تحولات فراوانی شده اند و از جمله این تغییرات ، میزان و نحوه تشدید مجازات بوده که در هر دوره از نظریه های مختلفی برای این مهم پیروی می شده است .

در میان این سه عامل ، عامل سردستگی گروه مجرمانه بیشتر از دو عامل دیگر جای بحث دارد ، از این جهت که هم از سوی قانونگذار و هم از سوی نویسندگان حقوق جزا مغفول مانده بود و در قانون جدید خیلی از کمی و کاستی های گذشته آن جبران شده ولی هم چنان مشکلاتی جزئی موجود می باشد .

دو عامل دیگر یعنی تکرار و تعدد جرم که دارای فراز و نشیب های فراوانی در قوانین گذشته بودند ، در قانون جدید تا حدودی به سامان رسیده اند که به همه این موارد در متن اصلی کار و طی فصول جداگانه بررسی خواهد شد .

کلید واژه : تکرار جرم، تعدد جرم، سردستگی گروه مجرمانه، تشدید مجازات.

مقدمه

الف – طرح مسئله

عوامل عمومی تشدید مجازات از جمله مواردی هستند که از اولین قانونگذاری مدرن کیفری در ایران (1304) وجود داشته و در تمام این سال ها و با تغییرات قوانین دچار تغییر و تحول شده اند. این عوامل به سه عامل تکرار و تعدد جرم و سردستگی گروه مجرمانه (به نظر نگارنده ) تقسیم می شوند، که این عامل سوم از نظر بسیاری از صاحب نظران حقوق کیفری به عنوان عامل شخصی تشدید مجازات شناخته
می شود. با این حال هم مورد کم لطفی و بی توجهی قرار گرفته است که در این پژوهش سعی شده به آن پرداخته شود.

دو عامل دیگر نیز با تغییر و تحولاتی هم که داشته دارای نقایص فراوانی که در عمل باعث بروز مشکلات زیادی بوده اند که مکرراً از سوی صاحب نظران مورد انتقاد بسیاری واقع می شده است.

در این پژوهش ارزیابی قوانین گذشته و برشمردن مزایا و معایب آن و ارزیابی قانون جدید در سرلوحه کار قرار دارد تا به نتیجه ای که باید رسیده شود؛ آیا با قانون جدید که انتظار می رود مشکلات گذشته رفع شود چنین اتفاقی خواهد افتاد؟ و اینکه چه مشکلاتی در عمل می تواند وجود داشته باشد؟

ب- اهداف پژوهش

در مورد اهداف انجام این پژوهش باید گفت که تصویب قانون جدید نیازمند آن است که هر چه زودتر جامعه حقوقی به فکر تألیف کتب و رسالات و مقالاتی در رابطه با ارزیابی آن باشند. در همین راستا بنده حقیر بر خود فرض دانسته ام تا به عنوان دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم شناسی در حد توان خود این مهم را به انجام رسانده تا به عنوان منبعی هر چند جزیی مورد استفاده دیگران در این حیطه تا قبل از تألیف کتب مرتبط مورد استفاده قرار گیرد.

ج- پرسش های اصلی

• ویژگی های مهم قانون جدید مجازات اسلامی در مباحث مربوط به تشدید مجازات نسبت به قانون مصوب 1370 در چه موارد یا نکاتی قابل مشاهده است؟

2- قانون جدید مجازات اسلامی در مباحث مربوط به تشدید مجازات با چه نقاط ضعفی رو به رو است؟

3- مقررات مربوط به قانون جدید مجازات اسلامی تا چه اندازه با سوابق قانونگذاری در ایران اختلاف یا مشابهت دارد؟

د- فرضیات اصلی

• تعیین ضوابط مشخص و صریح در خصوص چگونگی تشدید مجازات و عقلانی و منطقی تر شدن مقررات مربوطه و رفع پاره ای ابهامات که در قانون مصوب 1370 وجود داشت، مهم ترین ویژگی های ممیزه قانون جدید مجازات اسلامی در مباحث مربوط به تشدید مجازات به شمار می روند ؟
• به نظر می رسد که عدم سنخیت مقررات جدید التصویب در ارتباط با تشدید مجازات با سیاست حبس زدایی از یک سو و حذف نهاد های مفیدی از قبیل نظارت اجتماعی بر مجرمین سابقه دار از سوی دیگر از مهم ترین نقاط ضعف قانون جدید در زمینه خاص پژوهش می باشد.
• صرف نظر از پاره ای موارد که استثنائاً جنبه نوآوری دارد، و صرف نظر از اینکه قانونگذار مقررات خاصی در زمینه تعدد و تکرار جرم در جرائم مستلزم حد و قصاص وضع نموده، به طور کلی باید گفت ؛ اکثر تغییرات به عمل آمده در قانون جدید مجازات اسلامی در واقع رجعت به مقررات موجود در قانون مجازات عمومی اصلاحی 1352 هستند.

ه – روش انجام پژوهش

این پژوهش بر مبنای روش کتابخانه ای نگارش یافته است. و در این میان از کتب و مقالات حقوقی و هم چنین از منابع معتبر اینترنتی و قوانین دوره های مختلف قانونگذاری و قوانین خاص بهره گرفته شده است. و به خاطر نظری بودن صرف این پژوهش نیازی به استفاده از روشهای دیگر احساس نشده است. کتبخانه هایی که مورد استفاده اینجانب قرار گرفته اند عبات اند از ؛ کتابخانه ملی ایران ، کتابخانه بهارستان ، کتابخانه دادگستری گرگان ، کتابخانه دادگستری ساری ، کتابخانه دانشگاه دامغان و کتابخانه های عمومی شهرستان بهشهر. و هم چنین از کتابخانه شخصی خود بهره جسته ام . سایت های اینترنتی مورد استفاده سایت نور مگ و پورتال جامع علوم انسانی و مگ ایران و سایت پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی sid)) ، می باشند.

و – سوابق انجام پژوهش

در رابطه با سابقه این پژوهش باید گفت که نمی توان این کار را جدای از فصل آخر آن که مربوط به قانون جدید مجازات اسلامی می باشد، کار نویی دانست. زیرا همان طور که گفته شد تعدد و تکرار جرم از سال 1304 در رویه قانونی ایران موجود می باشند و سردستگی گروه مجرمانه از سال 1352 وارد قوانین جزایی شده است. در رابطه با تکرار و تعدد جرم کتاب هایی هر چند محدود نگارش یافته ولی در مورد سردستگی گروه مجرمانه از باب تشدید مجازات نه تنها تألیفی جداگانه به آن اختصاص نیافته بلکه در کتب حقوق جزای عمومی من باب یکی از عوامل مشدده مجازات هم توجه چندانی به آن نشده و به نوعی می توان گفت از دید مؤلفین کیفری مغفول مانده و تنها از جهت گروه های سازمان یافته فراملی و قاچاق مورد بحث قرار گرفته است.