فهرست مطالب

عنوان                                                                                                    صفحه

چكیده………………………………………………………………………………………………………………… 1 

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………. 2

فصل اول : مفاهیم و كلیات

مبحث اول : واژگان كلیدی……………………………………………………………………………………… 5

گفتار اول : تعریف نکاح و ازدواج……………………………………………………………………………. 5

بند اول : اهمیت ازدواج…………………………………………………………………………………………. 6

بند دوم : اهمیت خانواده…………………………………………………………………………………………. 7

گفتار دوم : تعریف تابعیت……………………………………………………………………………………… 9

بند اول : تعریف اتباع……………………………………………………………………………………………. 11

بند دوم : تعریف بیگانه…………………………………………………………………………………………… 12

بند سوم : تعریف احوال شخصیه………………………………………………………………………………. 13

مبحث دوم : بیگانه در اسلام……………………………………………………………………………………. 14

گفتار اول : حضور بیگانگان در ایران…………………………………………………………………………. 16

گفتار دوم : وضعیت حقوقی بیگانگان در ایران…………………………………………………………….. 18

گفتار سوم : فلسفۀ ممنوعیت ازدواج با بیگانگان…………………………………………………………… 20

گفتار چهارم : انواع بیگانه در ایران……………………………………………………………………………. 23

بند اول : مهاجرین………………………………………………………………………………………………… 23

الف: دارندگان کارت آبی ( افغانیها)………………………………………………………………………….. 23

ب: دارندگان کارت سبز ( عراقیها)……………………………………………………………………………. 23

بند دوم : دارندگان دفترچه پناهندگی ………………………………………………………………………… 24

بند سوم : مقیمین و جهانگردان………………………………………………………………………………… 26

الف: دارندگان پروانه اقامت…………………………………………………………………………………….. 26

ب: بیگانه جهانگرد………………………………………………………………………………………………… 27

فصل دوم : شرایط ازدواج با بیگانه

مبحث اول : ازدواج مسلمان با غیر مسلمان ……………………………………………………………….. 29

گفتار اول : ازدواج زن مسلمان با مرد غیر مسلمان………………………………………………………… 29

گفتار دوم : ازدواج مرد مسلمان با زن غیر مسلمان………………………………………………………… 31

گفتار سوم : رویه قضایی و اندیشه های حقوقی…………………………………………………………… 33

مبحث دوم : ازدواج زن ایرانی با مرد تبعه بیگانه ………………………………………………………….. 35

گفتار اول : اجازۀ دولت برای ازدواج………………………………………………………………………… 35

گفتار دوم : آیین نامه زناشویی بانوان ایرانی با اتباع بیگانه مصوب 1345…………………………….. 36

بند اول : مراجع صدور پروانه زناشویی …………………………………………………………………….. 38

بند دوم : نحوۀ صدور پروانه زناشویی ……………………………………………………………………….. 38

گفتار سوم : ضمانت اجرای شرایط قانونی ازدواج با تبعه بیگانه……………………………………….. 39

بند اول : ضمانت اجرای کیفری……………………………………………………………………………….. 39

بند دوم : ضمانت اجرای مدنی…………………………………………………………………………………. 41

گفتار چهارم : ارزیابی نظرات …………………………………………………………………………………. 42

گفتار پنجم : نظریه عدم قابلیت استناد ………………………………………………………………………. 45

گفتار ششم : ازدواجهای غیر رسمی (شرعی) از لحاظ حقوق ایران…………………………………… 46

گفتار هفتم : ثبت ازدواج ……………………………………………………………………………………….. 48

بند اول : تشریفات ثبت ازدواج مرد تبعه بیگانه با زن ایرانی……………………………………………. 51

بند دوم : رویه قضایی و اندیشه های حقوقی……………………………………………………………….. 54

گفتار هشتم : ازدواج زن ایرانی با مرد بیگانه در داخل ایران…………………………………………….. 56

بند اول : ازدواج دارندگان روادید با زن ایرانی ……………………………………………………………. 57

بند دوم : ازدواج دارندگان گذرنامه …………………………………………………………………………… 57

بند سوم : ازدواج دارندگان پروانه اقامت با زن ایرانی ……………………………………………………. 58

بند چهارم : ازدواج دارندگان دفترچه پناهندگی با زن ایرانی…………………………………………….. 59

بند پنجم : ازدواج دارندگان کارت سبز با زنان ایرانی…………………………………………………….. 59

گفتار نهم : ازدواج زن ایرانی با مرد بیگانه در خارج از ایران ………………………………………….. 60

بند اول: ازدواج زن ایرانی با مرد بیگانه با هماهنگی نمایندگان سیاسی و کنسولی در خارج از کشور……………. 60

بند دوم:ازدواج زن ایرانی با مرد بیگانه بدون هماهنگی نمایندگان سیاسی و کنسولی در خارج از کشور………. 60

مبحث سوم : ازدواج مرد ایرانی با زن تبعه بیگانه………………………………………………………….. 62

گفتار اول : ازدواج مرد ایرانی با زن بیگانه در داخل کشور……………………………………………… 62

بند اول : ازدواج دارندگان روادید با مرد ایرانی …………………………………………………………… 62

بند دوم : ازدواج دارندگان پروانه اقامت با مرد ایرانی…………………………………………………….. 63

بند سوم : ازدواج دارندگان دفترچه پناهندگی با مرد ایرانی …………………………………………….. 63

گفتار دوم : ازدواج مرد ایرانی با زن بیگانه در خارج از ایران ………………………………………….. 63

بند اول:ازدواج مرد ایرانی با زن بیگانه با هماهنگی نمایندگان سیاسی و کنسولی ایران در خارج از کشور……. 63

بند دوم :ازدواج مرد ایرانی با زن بیگانه بدون هماهنگی نمایندگان سیاسی و کنسولی ایران در خارج از کشور….. 64

گفتار سوم : ازدواج کارمندان وزارت امور خارجه با تبعه بیگانه………………………………………… 64

بند اول : سابقه قانونگذاری……………………………………………………………………………………… 65

بند دوم : قانون منع ازدواج کارمندان وزارت امور خارجه با اتباع بیگانه مصوب 1345……………. 66

فصل سوم : آثار ازدواج با تبعه بیگانه

مبحث اول : آثار ازدواج زن ایرانی با مرد تبعه بیگانه ……………………………………………………. 70

گفتار اول : از دست دادن تابعیت ……………………………………………………………………………. 70

بند اول : بروز تابعیت مضاعف ……………………………………………………………………………….. 72

الف: تابعیت دولت متبوع قاضی ………………………………………………………………………………. 72

ب: تابعیت دولت دیگری غیر از دولت متبوع قاضی……………………………………………………… 72

بند دوم : تبیعت در احوال شخصیه از دولت متبوع شوهر………………………………………………… 73

بند سوم : محدویت در تملک …………………………………………………………………………………. 73

بند چهارم : محرومیت از حقوق سیاسی …………………………………………………………………….. 74

بند پنجم : عدم اشتغال در مشاغل حساس مملکتی………………………………………………………… 75

گفتار دوم : تابعیت فرزندان متولد از ازدواج زن ایرانی با مرد بیگانه…………………………………… 75

گفتار سوم : تفاوت كنوانسیون رفع هرگونه تبعیض علیه زنان با حقوق مدنی ………………………. 84

گفتار چهارم : اقامتگاه زن و ارتباط آن با تابعیت…………………………………………………………… 87

گفتار پنجم : روابط مالی زن و مرد دارای تابعیت متفاوت ……………………………………………… 88

گفتار ششم : طلاق بین زن و مرد دارای تابعیت متفاوت………………………………………………… 89

مبحث دوم : آثار ازدواج مرد ایرانی با زن تبعه بیگانه……………………………………………………… 92

گفتار اول : تحصیل تابعیت ایران بر اثر ازدواج …………………………………………………………… 93

گفتار دوم : تابعیت فرزندان متولد از ازدواج مرد ایرانی با زن بیگانه…………………………………… 94

گفتار سوم : عدم تأثیر تغییرات بعدی تابعیت شوهر ایرانی در تابعیت زن و فرزندان …………….. 94

گفتار چهارم : بازگشت زن بیگانه به تابعیت قبلی خود و خروج از تابعیت ایرانی…………………. 95

فصل چهارم : تابعیت و تعارض قوانین در ازدواج با بیگانه

مبحث اول : ازدواج با بیگانه و ارتباط آن با تابعیت ……………………………………………………… 99

گفتار اول : منشاء حقوقی تغییر تابعیت زن در ازدواج با بیگانه………………………………………… 99

گفتار دوم : مبانی نظری تابعیت در خانواده ………………………………………………………………… 100

بند اول : وحدت تابعیت………………………………………………………………………………………… 101

بند دوم : استقلال تام تابعیت……………………………………………………………………………………. 102

بند سوم : استقلال نسبی تابعیت……………………………………………………………………………….. 102

بند چهارم : ازدواج و مطالعه تطبیقی………………………………………………………………………….. 103

گفتار سوم : شناخت تابعیت ایران به عنوان حق مسلم هر ایران در قانون اساسی ………………….. 104

گفتار چهارم : تابعیت زن در حقوق داخلی ایران …………………………………………………………. 105

بند اول الف: تحمیل تابعیت شوهر……………………………………………………………………………. 105

بند دوم ب: حفظ تابعیت ایران ……………………………………………………………………………….. 106

بند سوم ج: انتخاب تابعیت شوهر…………………………………………………………………………….. 106

بند چهارم د: بازگشت به تابعیت ایران پس از جدایی یا فوت شوهر………………………………….. 106

گفتار پنجم : تابعیت و كنوانسیون رفع هر گونه تبعیض علیه زنان …………………………………….. 107

گفتار ششم : برابری در قوانین تابعیت ( نقد ماده 9 كنوانسیون)………………………………………… 109

مبحث دوم: تعارض قوانین در ازدواج با بیگانه…………………………………………………………….. 114

گفتار اول : قانون صالح در تعارض قوانین ………………………………………………………………… 110

بند اول : صلاحیت محاكم در تعارض دادگاه ها ………………………………………………………….. 110

بند دوم : ارتباط تعارض دادگاه با تعارض قوانین………………………………………………………….. 113

گفتار دوم : ازدواج ایرانیان در خارج از كشور …………………………………………………………….. 114

بند اول : شرایط شکلی ازدواج ……………………………………………………………………………….. 114

بند دوم : شرایط ماهوی ازدواج ……………………………………………………………………………….. 115

گفتار سوم : ازدواج بیگانگان در ایران ………………………………………………………………………. 115

بند اول : شرایط شكلی ازدواج ……………………………………………………………………………….. 115

بند دوم : شرایط ماهوی………………………………………………………………………………………….. 116

گفتار چهارم : قانون حاكم بر احوال شخصیه ………………………………………………………………. 116

بند اول : احوال شخصیه ایرانیان مقیم خارجه ………………………………………………………………. 117

بند دوم : رویه قضایی و اندیشه های حقوقی ……………………………………………………………… 121

بند سوم: احوال شخصیه ایرانیان غیرشیعه……………………………………………………………………… 122

بند چهارم: رویه قضایی و اندیشه های حقوقی……………………………………………………………… 123

بند پنجم: احوال شخصیه اتباع بیگانه در ایران……………………………………………………………….. 126

بند ششم: رویه قضایی و اندیشه های حقوقی……………………………………………………………….. 127

گفتار چهارم: موانع اجرای قانون خارجی در تعارض قوانین دولتها…………………………………….. 128

بند اول: مسئله نظم عمومی………………………………………………………………………………………. 129

بند دوم: تقلب نسبت به قانون………………………………………………………………………………….. 131

نتیجه …………………………………………………………………………………………………………………. 135

پیشنهاد ……………………………………………………………………………………………………………… 137

منابع………………………………………………………………………………………………………………….. 139

چكیده انگلیسی…………………………………………………………………………………………………….. 143

چکیده :

در عقد ازدواج اتباع ایران با اتباع بیگانه، همان شرایط عام صحتی که برای وقوع عقد ازدواج لازم است در وقوع این عقد نیز جاری است. ولی قانونگذار علاوه بر لزوم شرایط صحت نکاح، جهات و مسایل دیگری را نیز مطرح نموده از جمله این که ازدواج زن مسلمان ایرانی را با غیر مسلمان جایز ندانسته
( ماده1059 قانون مدنی) دیگر اینکه در ماده 1060 قانون مدنی مقرر داشته در صورت فقدان موانع ازدواج یعنی رعایت تمام شرایط صحت ازدواج، ازدواج زن ایرانی را با تبعه خارجی موکول به اجازه دولت دانسته است. انگیزۀ قانونگذار از ایجاد محدودیت در اختیار نمودن همسر تبعه بیگانه را باید در آثار و پیامدهای سیاسی ناشی از این گونه ازدواجها به واسطه تغییر تابعیت زن ایرانی جستجو کرد، این انگیزۀ دولت در ماده 1061 قانون مدنی نیز مشهود است که مقرر می دارد: «دولت می تواند ازدواج بعضی از مستخدمین و مأمورین و محصلین دولتی را با زنی که تبعه بیگانه باشد موکول به اجازه مخصوص کند». آن هم به جهت مصون نگه داشتن دستگاه های سیاسی و امنیتی از نظر رخنه و نفوذ و تسلط بیگانگان است. از آنجا که زنان بیشتر از مردان در معرض سوء استفاده و تضیع حق قرار گرفته و بسیاری از ازدواجهای زنان ایرانی با مردان بیگانه به علت عدم آگاهی از قوانین و یا بر اثر تأثیر رسوم و عرف و عادات محلی و یا عدم برخورد با تشریفات قانون که به صورت غیر رسمی صورت گرفته بود موجب ایجاد مشکلات و مصائب فراوانی برای زنان ایرانی و فرزندان آنها شد که در عمل، در ازدواج زنان ایران با مهاجرانی افغانی و عراقی کاملاً مشهود و نمایان است.

واژگان كلیدی: ازدواج، اتباع، بیگانه، ازدواج با بیگانگان، احوال شخصیه

 

 

مقدمه

الف : بیان مسئله

قانونگذار در زمینه ازدواج زن ایرانی با مرد بیگانه یا مرد ایرانی با زنی که دارای تبعه خارجی است بدون توجه به قانون خارجی كشور متبوع تبعه بیگانه، به تعیین شرایطی مبادرت جسته از جمله اینکه طبق شرع مقدس اسلام ازدواج زن مسلمان را با مرد غیر مسلمان جایز ندانسته و بر همین اساس در ماده 1059 قانون مدنی مقرر داشته: « نکاح مسلمه با غیر مسلم جایز نیست» اما اگر این شرط مهم و اساسی هم در مردان تبعه بیگانه وجود داشته باشد باز هم ازدواج آنان طبق ماده 1060 قانون مدنی موکول به اجازه مخصوص از طرف دولت است. این اجازه، در قالب صدور پروانه زناشویی طبق آئین نامه زناشوئی بانوان با تبعه بیگانه مصوب 1345 در 4 ماده تصویب گردیده است. این اجازه دولت، فقط شامل زنان نبوده بلكه طبق ماده 1061 قانون مدنی نیز ازدواج بعضی از مستخدمین و مامورین رسمی و محصلین دولتی با زنی که تبعه ی بیگانه می باشد موکول به اجازه مخصوص از دولت می باشد. این شرایط برای تضمین و حصول اطمینان از پایداری پیوند زناشویی و همچنین رعایت مصالح سیاسی است که در صورت عدم کسب مجوز مشکلات فراوان هم برای دولت و هم برای زنان و مردان ایرانی در این قبیل ازدواج ها ایجاد می شود از جمله مشکلاتی که در این زمینه می توان به آن اشاره کرد عدم ثبت ازدواج، نداشتن شناسنامه برای فرزندان حاصل از این ازدواج، خروج از تابعیت، طلاق، اخراج کارمند از اداره دولتی و … مسایلی است که در این تحقیق مورد بررسی قرار می گیرد.

ب: سؤالات اصلی تحقیق

1- در صورت ازدواج زن ایرانی با مرد تبعه بیگانه بدون کسب مجوز از دولت آیا چنین ازدواجی معتبر است؟

2- آیا فرزندان حاصل از ازدواج زن ایرانی با تبعه بیگانه با این که مادر آنها ایرانی است جزء تبعه ایرانی محسوب می شوند؟

3- در صورت ازدواج کارمندان وزارت امور خارجه با توجه به ممنوعیت آن در اداره مذکور آیا چنین ازدواجی منجر به بطلان ازدواج خواهد شد؟

پ : فرضیه های تحقیق

1- با توجه به رضای بودن عقد ازدواج در ایران با وجود عدم کسب مجوز از دولت، ازدواج زن ایرانی با تبعه بیگانه صحیح می باشد.

2- فرزندان حاصل از ازدواج زن ایرانی با تبعه بیگانه جزء تبعه ایران محسوب خواهند شد.

3- در صورت ازدواج کارمندان وزارت امور خارجه با زنی که دارای تابعیت خارجی است ازدواج آنها صحیح بوده و منجر به بطلان ازدواج نخواهد شد.

ت : اهداف تحقیق

از آنجا که بحث ازدواج از مسایل مهم قانون مدنی و از مسایل مطرح در دادگاهها به شمار می رود اکثر زنان ایرانی که با تبعه بیگانه ازدواج نمودند، پس از ازدواج دچار مشکلاتی شدند بطوری که اگر این زنان از عواقب چنین ازدواجی آگاه بودند شاید دچار چنین عواقب ناخوشایندی که هم اکنون گریبانگیر آنهاست نمی شدند. لذا در این تحقیق سعی بر این بوده که بانوان ایرانی با آگاهی بیشتر، نسبت به آثار و عواقب ازدواج با اتباع بیگانه تصمیم بگیرند.

ث : پیشینۀ تحقیق

در خصوص ازدواج با اتباع بیگانه در حقوق و رویه قضایی کتاب یا تحقیق مستقلی انجام نشده اما بسیاری از حقوقدانان به صورت مختصر و گذرا هر کدام راجع به قسمتی از موضوع بحث نموده اند.

از جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1- امامی، سید حسن، حقوق مدنی، جلد چهارم : در «صورت ازدواج زن ایرانی با تبعه بیگانه بدون کسب اجازه از دولت چنین ازدواجی صحیح می باشد.»

2- الماسی، نجاد علی، حقوق بین المللی خصوصی: «اگر زن ایرانی بدون اجازۀ دولت ایران شوهر خارجی اختیار کند دادگاههای ایران نباید اثری بر این ازدواج مترتب نمایند چه حکم به صحت آثار چنین ازدواجی (مثلاً وراث شناختن اولاد حاصل از این ازدواج) مانند صحیح دانستن اصل ازدواج است.

3- کاتوزیان، ناصر، حقوق خانواده، جلد اول : در صورت ازدواج زن ایرانی با مرد تبعه بیگانه بدون کسب اجازه از دولت منجر به عدم نفوذ ازدواج خواهد شد.

4- بوداغی، فاطمه، فصلنامه شورای فرهنگی و اجتماعی زنان، ازدواج و تابعیت زن ایرانی

5- تدین، عباس. مجید یوسفی، مقاله تاثیر ازدواج مرد خارجی و زن ایرانی بر تابعیت فرزندان

6- عابدینی، حسین، مقاله، ابعاد حقوقی ازدواج با تبعه بیگانه

7- و غیره

ج : روش تحقیق

روش تحقیق، روش تحلیلی و توصیفی بوده که با بررسی و مطالعه کتابها و دیگر منابع موجود در خصوص موضوع، به جمع آوری اطلاعات و نقد و بررسی موضوع پرداخته می شود.

 هـ : تقسیم مطالب

مطالب این پایان نامه در 4 فصل بیان شده است:

در فصل به مطالبی در خصوص مفاهیم و كلیات آن پرداخته شده است در فصل دوم به شرایط ازدواج با تبعه بیگانه اشاره شده است. در فصل سوم آثار و پیامدهای ازدواج و در فصل چهارم به تابعیت و تعارض قوانین در ازدواج با بیگانگان، مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

در این فصل به مفاهیم و كلیات می پردازیم، مفاهیمی كه بیشترین كاربرد اصلاحی یا لغوی را در این تحقیق بر عهده داشته به طور مجزا و مختصر بیان می شود تا در پرتو آن بتوانیم مطالب اصلی را كه در فصل های بعدی خواهد آمد روشن تر و بهتر ارزیابی كنیم.

مبحث اول : واژگان كلیدی

گفتار اول : تعریف نکاح و ازدواج

نکاح یا ازدواج در قانون مدنی ایران و بسیاری از کشورها تعریف نشده است. گرچه ممکن است تصور شود بداهت امر مقنن را از تعریف بی نیاز کرده است ولی شاید متنوع بودن آثار و نتایج نکاح و روشن نبودن ارکان و عناصر اصلی آن مقنن را از تعریف این تأسیس حقوقی مهم، منصرف کرده باشد.

نکاح مصدر ثلاثی و از ریشه نکَحَ می باشد و در لغت به معنی تقابل است و در زبان عرب هرگاه دو کوه در مقابل یکدیگر قرار گرفته باشد گفته می شود و ازدواج مصدر ثلاثی مزید از باب افتعال است و در اصطلاح فقهی و قانونی، به معنای رابطه ای است حقوقی که لازمه آن، جواز کامجویی بین زن و مرد
می باشد هر چند از نظر لغت، ازدواج به معنای متحد شدن دو انسان و نکاح به معنای همخوابگی آن دو
می باشد. برخی از استادان حقوق نکاح را چنین تعریف کرده اند: نکاح عقدی است که به موجب آن زن و مرد، به منظور تشکیل خانواده و شرکت در زندگی، با هم متحد می شوند.[1]

این تعریف جامع و کامل نیست، شرکت در زندگی و تشکیل خانواده و اتحاد زن و مرد، اهدافی است که معمولاً در ازدواج دائم مطرح است و نکاح منقطع که از نظر فقهی و قانون مدنی که مسلماً مشمول عنوان کلی نکاح است را در بر نمی گیرد؛ چرا که در ازدواج موقت یا ازدواج با کنیزان که در اسلام و بسیاری از شرایع دیگر مطرح است هدف اصلی کامجویی است، بنابراین چنین قصدی در عقد ازدواج شرط نیست.

عده ای دیگر از حقوقدانان نکاح را رابطۀ حقوقی می دانند که به وسیله عقد بین زن و مرد حاصل می گردد و به آنها حق زندگی با یکدیگر را می دهد و مظهر بارز این رابطه را حق تمتع جنسی می دانند.[2]

ایرادی که به این تعریف می توان گرفت آن است که تمتع جنسی جزء ماهیت نکاح نیست و بدون آن نیز نکاح می تواند تحقق پیدا کند. البته تمتع جنسی از مهم ترین اغراض نکاح است و شاید مهم ترین هدفی است که اشخاص را به عقد نکاح وا می دارد، ولی اغراض دیگر مانند توالد و تناسل و همکاری در زندگی نیز در نکاح وجود دارد و در عین حال هیچ یک از این اغراض جزء ماهیت نکاح نیست و بدون هر یک از آنها تحقق نکاح ممکن است. اگر بخواهیم از تعاریف یاد شده الهام بگیریم می توانیم نکاح را چنین تعریف کنیم: نکاح رابطه ای است حقوقی یا عاطفی که به وسیله عقد بین زن و مرد حاصل می گردد و به آنها حق زندگی با یکدیگر و کامجویی را می دهد. در این که آیا این لفظ (نکاح) دلالت بر همخوابگی است یا عقد، یا میان هر دو مشترک لفظی است اختلاف نظر وجود دارد. بنابراین مراد از نکاح، همان حق همخوابگی است و مجازاً به عقد ازدواج اطلاق می گردد این به جهت علاقه سببیّتی است که بین عقد خاص با حصول این حق وجود دارد و ازدواج به معنی به وحدت رسیدن است که معنای است لغوی و عقد عامل پیدایش این حق است؛ هر چند فقها و حقوقدانان مقصودشان از نکاح و ازدواج عقد خاص می باشد. [3]