فهرست مطالب

 

عنوان

صفحه

چكیده………………………………………………………………………………………………………………… 1

مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………… 2

الف) بیان موضوع …………………………………………………………………………………………………. 4

ب) سؤالات تحقیق ……………………………………………………………………………………………….. 4

پ) فرضیه­های تحقیق ……………………………………………………………………………………………. 5

ت) اهداف و كاربردهای تحقیق ……………………………………………………………………………….. 5

ث) روش تحقیق ………………………………………………………………………………………………… 6

ج) معرفی پلان و ساختار تحقیق……………………………………………………………………………….. 6

فصل نخست : مفاهیم مقدماتی………………………………………………………………………………… 8

مبحث اول : جرم ………………………………………………………………………………………………….. 8

گفتار اول : مفهوم جرم و بزه …………………………………………………………………………………… 8

بند اول : مفهوم حقوقی جرم ……………………………………………………………………………………. 9

بند دوم: مفهوم فقهی جرم …………………………………………………………………………………….. 10

بند سوم: مفهوم جرم شناختی و جامعه شناختی جرم ……………………………………………………. 11

گفتار دوم: جرم و قانون ……………………………………………………………………………………….. 12

بند اول : رابطه جرم و قانون ………………………………………………………………………………….. 12

بند دوم : روند شكل گیری قانون ……………………………………………………………………………. 13

مبحث دوم: خشونت ……………………………………………………………………………………………. 14

گفتار اول : مفهوم خشونت…………………………………………………………………………………….. 14

بند اول : معنای لغوی و اصطلاحی خشونت ………………………………………………………………. 14

بند دوم: مفهوم خشونت از دیدگاه صاحبنظران علوم مختلف…………………………………………… 17

گفتار دوم: انواع خشونت ………………………………………………………………………………………. 20

بند اول : خشونت شخصی (رفتاری) و خشونت ساختاری……………………………………………… 21

بند دوم: خشونت قانونی و خشونت غیرقانونی …………………………………………………………… 24

بند سوم: خشونت مشروع و خشونت غیر مشروع ……………………………………………………….. 27

بند چهارم: خشونت مجرمانه ( انضباطی ) و خشونت غیر مجرمانه ………………………………….. 30

بند پنجم : خشونت فیزیکی و فرا فیزیکی………………………………………………………………….. 34

بند ششم : سایر عناوین خشونت …………………………………………………………………………….. 34

گفتار سوم: خشونت و حقوق کیفری ……………………………………………………………………….. 36

بند اول : خشونت و جرم ……………………………………………………………………………………… 40

الف: محدود نبودن خشونت به جرم…………………………………………………………………………. 40

ب: جرم نبودن هر گونه خشونت……………………………………………………………………………… 44

بند دوم: خشونت و مجازات ………………………………………………………………………………….. 48

الف: مجازات، خشونت است………………………………………………………………………………….. 49

ب: مشروعیت مجازات در سایة رعایت اصول حاكم بر آن…………………………………………….. 54

مبحث سوم : آمار جنائی ……………………………………………………………………………………….. 57

گفتار اول : تعریف، انواع و معایب آمار جنایی…………………………………………………………….. 57

بند اول: تعریف و انواع آمار جنایی…………………………………………………………………………… 57

بند دوم: معایب آمارهای جنایی……………………………………………………………………………….. 58

گفتار دوم: تکنیک­های جدید سنجش بزهکاری …………………………………………………………… 60

بند اول: تحقیقات مبتنی بر اقرار بزهکاران خودمعرف …………………………………………………… 61

بند دوم: تحقیقات از بزهدیدگان ……………………………………………………………………………… 62

فصل دوم: دیدگاه­های جرم شناختی در زمینه جرائم خشونت آمیز……………………………………. 64

مبحث اول : دیدگاه­های جرم شناسی کلاسیک ……………………………………………………………. 66

گفتار اول : تئوری «تیپ جنایی» لومبروزو (1909-1835)……………………………………………… 66

گفتار دوم: مكتب محیط اجتماعی «لاكاسانی »……………………………………………………………… 69

گفتار سوم: نظریه تعدد عوامل فری…………………………………………………………………………… 71

بند اول : عوامل بزهكاری از دیدگاه فری……………………………………………………………………. 72

بند دوم: طبقه بندی بزهكاران …………………………………………………………………………………. 73

گفتار چهارم: نظریه بهنجاری یا بی­هنجاری امیل دوركیم ……………………………………………….. 75

بند اول : جرم‏، پدیده­ای عادی و بهنجار ……………………………………………………………………. 75

بند دوم: تشریح آنومی یا بی­هنجاری از دیدگاه دورکیم …………………………………………………. 77

گفتار پنجم: نظریه­ی بی­هنجاری مرتون ……………………………………………………………………… 82

بند اول : تبیین بزهکاری از دید مرتون …………………………………………………………………………. 82

بند دوم: طبقه بندی واکنش افراد جامعه نسبت به معضل بی­هنجاری ………………………………… 83

گفتار ششم: نظریه معاشرت­های ترجیحی ساترلند………………………………………………………… 86

گفتار هفتم: نظریه تعارض فرهنگی سلین ………………………………………………………………….. 88

مبحث دوم: دیدگاه­های جرم شناسی نوین یا واكنش اجتماعی ………………………………………… 89

گفتار اول : نظریه برچسب زنی……………………………………………………………………………….. 90

بند اول : كلیاتی پیرامون تئوری برچسب زنی …………………………………………………………….. 90

بند دوم: ماهیت جرم و بزهکاری از دیدگاه تئوری بر چسب زنی ……………………………………. 92

بند سوم: انحراف بدوی و ثانوی………………………………………………………………………………. 94

بند چهارم : ارزیابی نظریه برچسب زنی ……………………………………………………………………. 95

گفتار دوم: تئوری تعارض اجتماعی ………………………………………………………………………… 97

بخش دوم :مطالعات میدانی تجزیه و تحلیل داده­ها در زمینه بزهكاری خشونت آمیز

در زندانیان آمل

فصل نخست: بررسی آمار ظاهری و قانونی جرائم خشونت­آمیز در زندانیان آمل…………… 102

مبحث اول : بررسی آمار ظاهری جرایم خشونت آمیز در شهرستان آمل ………………………….. 102

گفتار اول : جرائم علیه اشخاص و اموال ………………………………………………………………….. 102

گفتار دوم: جرائم منافی عفت و مخل نظم عمومی و آسایش عمومی ………………………………. 103

مبحث دوم: بررسی آمار قانونی جرایم خشونت آمیز فیزیكی ……………………………………….. 103

گفتار اول : جرایم خشونت­آمیز بدنی ……………………………………………………………………… 103

بند اول : قتل نفس……………………………………………………………………………………………… 103

بند دوم: ایراد ضرب و جرح و قطع عضو ……………………………………………………………….. 103

بند سوم: سقط جنین ………………………………………………………………………………………….. 104

بند چهارم: آدم ربایی …………………………………………………………………………………………. 105

بند پنجم: بازداشت و حبس غیر قانونی …………………………………………………………………… 105

گفتار دوم: جرایم خشونت آمیز جنسی …………………………………………………………………… 106

بند اول : تجاوز به عنف ……………………………………………………………………………………… 106

بند دوم: اذیت و آزار و سوء استفاده­ی جنسی…………………………………………………………… 106

بند سوم: نمایشگری بی­شرمانه ………………………………………………………………………………. 107

گفتار سوم: جرایم مالی خشونت­آمیز ………………………………………………………………………. 107

بند اول : ورود به عنف به ملك غیر ……………………………………………………………………….. 107

بند دوم: كیف قاپی و جیب بری……………………………………………………………………………. 108

بند سوم: تخریب و اتلاف مال غیر………………………………………………………………………….. 108

بند چهارم: سرقت به عنف …………………………………………………………………………………… 108

مبحث سوم: بررسی آمار قانونی جرائم خشونت­آمیز فرافیزیكی …………………………………….. 109

گفتار اول : تهدیدات جانی، مالی و شرافتی ……………………………………………………………… 109

گفتار دوم: هرزه گویی و فحاشی……………………………………………………………………………. 109

گفتار سوم: افترا، قذف و نشر اكاذیب……………………………………………………………………… 110

فصل دوم : بررسی و تحلیل داده­های آماری……………………………………………………………… 111

مبحث اول: تحلیل داده­های آماری حاصل از مطالعه­ی پرونده قضایی………………………………. 111

گفتار اول: جنس و سن ………………………………………………………………………………………. 111

بند اول : جنس …………………………………………………………………………………………………. 112

بند دوم: سن ……………………………………………………………………………………………………. 115

گفتار دوم: وضعیت تحصیلات و اقامت…………………………………………………………………… 118

بند اول: وضعیت تحصیلات ………………………………………………………………………………… 117

بند دوم: وضعیت اقامت ……………………………………………………………………………………… 119

مبحث دوم: تحلیل داده­های آماری حاصل از تکمیل پرسشنامه­ها……………………………………. 147

گفتار اول: جنس، سن، ملیت و وضعیت اقامت………………………………………………………….. 148

بند اول: جنس…………………………………………………………………………………………………… 148

بند دوم: سن……………………………………………………………………………………………………… 148

بند سوم: ملیّت ………………………………………………………………………………………………….. 149

بند چهارم : وضعیت اقامت …………………………………………………………………………………. 149

بند پنجم: تأهل یا تجرد ………………………………………………………………………………………. 150

گفتار دوم: تحصیلات، شغل، مسکن و مذهب……………………………………………………………. 150

بند اول: تحصیلات……………………………………………………………………………………………… 150

بند دوم: شغل و درآمد آن …………………………………………………………………………………… 151

بند سوم: مسکن ………………………………………………………………………………………………… 152

بند چهارم: مذهب و میزان تقید به آن………………………………………………………………………. 152

گفتار سوم: جرم و محکومیت کیفری……………………………………………………………………….. 153

بند اول: نوع جرم ارتکابی ……………………………………………………………………………………. 153

بند دوم: سابقه­ی محکومیت کیفری ………………………………………………………………………… 153

بند سوم: عادلانه بودن محکومیت کیفری از دید خود فرد……………………………………………… 154

بند چهارم: تجربه­ی مصرف مواد مخدر یا مشروبات الکلی……………………………………………. 154

بند پنجم: عامل یا عوامل بزهکاری از دید خود فرد…………………………………………………….. 156

الف: علل فردی بزهکاری ……………………………………………………………………………………. 156

ب: علل جامعه­ شناختی بزهکاری ………………………………………………………………………….. 162

گفتار چهارم: بررسی نموداری داده­ها………………………………………………………………………. 163

نتیجه و پیشنهادها……………………………………………………………………………………………… 179

الف: نتیجه گیری ………………………………………………………………………………………………. 180

ب: پیشنهادات ………………………………………………………………………………………………….. 183

فهرست منابع …………………………………………………………………………………………………… 185

ضمیمه/ پرسشنامه………………………………………………………………………………………………. 192

 

 

چكیده انگلیسی…………………………………………………………………………………………………. 194

چكیده

سیر جرایم در جامعه روند پرشتابی به خود گرفته است و انجام اقداماتی برای پیشگیری در این زمینه را اجتناب­ناپذیر می­نماید نخستین گام در این ارتباط شناخت شرایط موجود است. هدف از این بررسی همانگونه كه از عنوان انتخابی­اش پیداست علت شناسی جرایم خشونت آمیز در جمعیت زندانیان شهرستان آمل می­باشد كه بر اساس روش میدانی و توصیفی اكتشافی خواهد بود. علل ارتكاب جرایم خشونت آمیز به شرایطی اطلاق می­گردد كه فرد در آن رشد و نمو یافته، مشاهده كرده، آموخته و به طور كلی مسیری را پیموده كه سرانجام این راه به زندان، تحت عنوان یك مجرم و عناوین مجرمانه­ای با اوصاف خشونت آمیز ختم شده است. شرایطی از قبیل معضلات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و… بر مبنای نظریه بركویتس كه معتقد به یادگیری مشاهده­ای خشونت و پرخاشگری در دوران كودكی و نوجوانی است و همچنین یادگیری مشاهده­ای بندورا طرح مقاله و ساخت آزمون طراحی گردید. جامعه­ی پژوهشی این بررسی شامل كلیه­ی مجرمین با اوصاف خشونت آمیز در زندان شهرستان آمنل در سال 1391 می­باشد كه نمونه گیری تصادفی 80 نفر از آنها انتخاب و آزمون همبستگی در مورد آنها اجرا و پرونده­ی محكومینی و مددكاری آنها مورد مطالعه قرار گرفت. فرضیه­ی اصلی پژوهش معناداری میان وجود عوامل فردی و اجتماعی در وقوع جرایم خشونت آمیز را تأیید كرده است. و نیز رابطه­ی معناداری میان كاهش سطح سواد مجرمان و گسترش سطح خشونت در جرایم ارتكابی­شان مشاهده شد. به دلیل شرایط خاص اجتماعی و اهمیت دهی والدین به موقعیت دختران بخش اعظم نمونه­ها مرد بوده­اند. ضریب پایانی پرسشنامه­ی محقق ساخته و درصد نمرات سؤالات مورد بررسی در میان آزمودنی­ها بالاتر از سطح میانه (60%) بوده است در پایان نیز چندین پیشنهاد از جمله ایجاد یك ساختار مددكاری گسترده با اهرم­های قدرتمند قانونی – قضایی ارائه گردید.

واژه­های كلیدی : خشونت، جرایم، علل ارتکاب، نظم اجتماعی ، مجازات

مقدمه

چنانچه میزان ابتلاء جوامع بشری به یك موضوع خاص را یكی از معیارهای اهمیت آن موضوع بدانیم به جرأت می­توان ادعا كرد كه پرخاشگری و خشونت از جمله مسائل عمده و با اهمیتی است كه انسان­ها از گذشته­های دور تاكنون به صورت گسترده­ای با آن سرو كار داشته و دارند. نگاهی گذرا به آمار خیره كننده و روز افزون جنایات و درگیری­هایی كه در جوامع انسانی به وقوع می­پیوندد – كه بخش عمده­ای از آنها ناشی از رفتارهای پرخاشگرانه است- مؤید این ادعا است.

به جاست در این جا گفتار یكی از نویسندگان (مونتاگو‏، 1976) را ذكر نماییم كه می­گوید: «اغلب معتقدند كه پرخاشگری انگیزه­ای است كه باید درباره آن بیش­تر بدانیم؛ ما به یكدیگر حمله می­كنیم، آسیب می­رسانیم، و گاهی هم دیگر را می­كشیم، در واقع ما با دشنام دادن یا كوشش در جهت بی­آبرو كردن دیگران به صورت كلامی پرخاشگری می­كنیم..»

به موازات پیشرفت صنایع و علوم و متحول شدن زندگی بشری، روابط انسانی نیز نسبت به قبل پیچیده­تر شده است. در این راستا، مشكلات و معضلات روحی و روانی فراوانی در جوامع انسانی به وقوع پیوسته كه این امر ضرورت بررسی گسترده و دقیق موضوعات روان شناختی نظیر پرخاشگری را ایجاب نموده است. به طوری كه امروزه پرداختن به موضوع پرخاشگری منحصر به كتب روان­شناسی نیست بلكه در دیگر حوزه­های علمی هم چون روان پزشكی، آسیب شناسی روانی، روان شناسی اجتماعی و حتی جرم شناسی كه یكی از شاخه­های حقوق كیفری است، از جهات متفاوت مورد بررسی قرار گرفته است.

خشونت و پرخاشگری به یكی از مسایل اجتماعی مهم و در خور توجه جوامع تبدیل شده است. افراد و گروه­های زیادی به دلایل و بهانه­های گوناگون با درگیر شدن در فرآیندهای خشونت آمیز آسیب­های فراوانی را به خود و سایرین وارد می­كنند. در بسیاری از درگیری­های خشونت آمیز، لاجرم نیروی انتظامی مداخله می­كنند و خشونت و درگیری وارد مرحله متفاوتی می­شود.

مواردی نیز به دنبال مداخله پلیس و خاتمه درگیری­ها، پدیده خشونت جمعی در زمان­ها و مكان­های دیگری و گاه در ابعادی بسیار گسترده­تر بروز می­كند كه نتیجه آن، تخریب اموال عمومی، صدمات جانی و مالی افراد ماجراجو و حتی بی­طرف و یا عابران و غیره است. از این رو، شناخت همه جانبه پدیده خشونت، بویژه از ابعاد روان شناسی اجتماعی و جامعه شناختی، به منظور دستیابی به راهكارهای اصولی برای پیشگیری و نیز كنترل آن از دغدغه­های اساسی جوامع دموكراتیك است.

عوامل متعددی می­توانند در شكل گیری رفتارهای مختلف جوانانم كه صورت خشونت به خود می­گیرند مؤثر و نقش آفرین باشند. شناخت علمی این عوامل به منظور رسیدن به یك درك جامع از ماهیت این مسأله بسیار مهم است. همچنین، ضروری است عواملی كه می­توانند بستری مناسب برای مراقبت و حمایت از جوانان در جهت احتزاز از خشونت فراهم آورند به خوبی شناسایی شوند.

تحقیقات زیادی حاكی از آنست كه وجود یك عامل ریسك (Risk factor) در یك فرد به تنهایی نمی­تواند موجب بروز رفتار ضد اجتماعی و خشونت بار بشود.عوامل متعددی لزوماً باید با هم ادغام شوند تا دریك دوره زمانی مربوط به رشد فرد و تحول به دوره بلوغ و بزرگسالی رفتار وی را شكل ویژه­ای بخشند. عوامل ریسك به عواملی اطلاق می­شوند كه شواهد قوی برای ارتباط علمی آنها با یك مسأله یا پدیده خاص عواملی چون : بیكاری و فقدان درآمد كافی برای زندگی، به ویژه برای تأمین امكانات ورزشی، تفریحی و گذران سالم اوقات فراغت برای نوجوانان و جوانان كه نیاز مبرم و انكارپذیری برای آن به مانند نیاز گیاه به آب ، دارند. و یا شرایطی چون غربتی بودن، طرد شدگی، اخراج از مدرسه و یا اجبار درترك تحصیل، احساس بی­عدالتی، بی­قدرتی اجتماعی نبود خانواده حمایت­گر و قابل اتكا، احساس محرومیت / ناكامی در برآورده شدن خواسته­ها و آمال كوچك و بزرگ و عواملی نظیر اینها می­توانند فرد را در مسیر حوادث و شرایط نامطلوب وخطرآفرین قرار دهند. به ویژه اگر الگوهای یادگیری اجتماعی و گروههای نقش­آفرین مناسبی در اختیار نباشد، احتمال الگوپذیری و مدل سازی منفی و ناسالم برای جوان فراهم­تر می­شود و زمینه مناسبی برای رفتارهای نابهنجار و ضداجتماعی فراهم می­گردد.

عوامل حمایت كننده، از طرف دیگر ، عواملی هستند كه بالقوه احتمال درگیر شدن در رفتار خطرآفرین را كم می­كنند. این عوامل می­توانند در سطح و ابعاد خطری كه یك فرد آن را تجربه می­كند تأثیرگذار باشند و یا می­توانند در سطح و ابعاد خطری كه یك فرد آن را تجربه می­كند تأثیر داشته باشند و یا می­توانند رابطه بین ریسك و بازده یك رفتار را تعدیل كنند، وجود دارد.

یكی از راه­های درك و شناخت پویایی بین عوامل ریسك و حمایت كننده امنیت كه این عوامل رادر چارچوب اكولوژیك یا زیست محیطی مورد توجه قرار دهیم و با استفاده از یك مدل اكولوژیك می­توان تشخیص داد كه هر فرد در چارچوب شبكه پیچیده­ای از زمینه­های فردی، خانوادگی، اجتماعی و محیط زندگی خود عمل می­كند كه روی ظرفیتش برای احتراز از ریسك تأثیرگذار است.

الف) بیان موضوع

بروز جرایم خشونت بار و رشد تصاعدی آن در مقایسه با سایر جرایم وعناوین مجرمانه در مازندران به یك چالش و یك مسأله­ی اجتماعی بدل شده است به طوری كه دومین الگوی مجرمانه از لحاظ حجم درصدی بزهكاران نوپا و تازه كار در كانون اصلاح و تربیت شهرستان آمل را بعد از سرقت تشكیل می­دهد.

عمده دلیل نگارش این تحقیق آسیب شناسی جوانان خشونت­گراست. بدین معنا كه دریابیم جوانان با توجه به متغیرهای مختلفی نظیر ویژگی­های فردی، خانوادگی و اجتماعی در چه مواردی و تحت چه شرایطی و با تأثیرپذیری از كدام عوامل مداخله گر، چه نوع رفتارهای خشونت­آمیزی را مرتكب می­شوند.

ب) سؤالات تحقیق

سؤالات اصلی تحقیق عبارتند از :

1) آیا میان عوامل فردی و اجتماعی در ارتكاب جرایم خشونت آمیز و میزان خشونت ابرازی اشخاص مرتكب به این دست جرایم ارتباط معناداری وجود دارد؟

2) آیا می­توان سطح سواد مجرمین و میزان گرایششان به خشونت در جرایم ارتكابیشان رابطه معناداری یافت؟

3) آیا می­توان میان عوامل محیطی و گرایش مجرمین به ارتكاب جرایم خشونت آمیز رابطه معناداری یافت؟

پ) فرضیه­های تحقیق

1) عوامل فردی و اجتماعی در ارتكاب جرایم خشونت آمیز مؤثر است.