چکیده

مفهوم انتقال تكنولوژی، از لحاظ فیزیکی شامل انتقال تجهیزات و از لحاظ حقوقی, واگذاری حق استفاده از دانش فنی است.برای اینکه انتقال تکنولوژی از لحاظ حقوقی مورد حمایت قرار بگیرد و از ضمانت اجرایی لازم برخوردار شود, باید در قالب یکی از اعمال حقوقی صورت بگیرد که قرارداد یکی از آنها محسوب میشود.از عوامل پیشرفت و صعود یك جامعه به نوع برنامه ریزیها و استراتژیهای مناسب در زمینه انتقال تكنولوژی می توان اشاره نمود، كه لزوم و انتقال موضوع قرار داد را در قالب انواع قرار دادهای آن مشخص می كند. در واقع اهداف مهم این تحقیق بررسی و تحلیل حقوقی قرارداهای انتقال تکنولوژی وشناخت و بررسی متناسب نبودن قراردادها با امر پیچیده انتقال و خواسته های انتقال گیرنده ومقایسه قراردادهایی که قابلیت انتقال تکونولوژی دارند به منظور کشف و شناخت انتقال اثر بخش تکنولوژی می باشد.با توجه به رشد سریع تكنولوژی های نو و اهمیت آنها از لحاظ تأْمین امنیت ملی، رفاه عمومی و رشد اقتصادی، غفلت از آنها ممكن است ما را از قافلة تكنولوژی دور كند. بنابراین باید در جستجوی راههایی بود كه دستیابی به این تكنولوژی ها را به سریع ترین وجه، ممكن سازد. در حوزه انتقال فناوری، دغدغه اصلی کشورهای انتقال گیرنده، محقق نشدن انتقال، منطبق با اهداف مورد نظر از انتقال است. به موجب بررسی های به عمل آمده، از منظر حقوقی یکی از علل اصلی بروز این دغدغه، متناسب نبودن قراردادها با امر پیچیده انتقال و خواسته های انتقال گیرنده است.آنچه از نتایج این تحقیق حاصل گردیده ،اینست که نحوه اجرای قراردادهای انتقال تکنولوژی نقش عمده ای دراثر بخشی فرایند انتقال تکنولوژی فراهم میکند همچنین به دلیل ربط وثیق با هدف اصلی قرارداد انتقال فناوری، «تعهد به تحقق انتقال» یکی از مهم‌ترین تعهدات انتقال‌دهنده است. در آخر اینکه احتمالا مبنائی ترین قرارداد انتقال تکنولوژی ، قرارداد لیسانس است که ماهیتی خاص و متفاوت از قراردادهای معین دارد.

مقدمه

امروزه فناوری عنصر کلیدی توسعه اقتصادی و اجتماعی محسوب می شود. سرمایه گذاری در ایجاد و گسترش فناوریهای جدید سالهاست که به عنوان موتور توسعه به رسمیت شناخته شده است. فناوری می تواند کارایی و اثربخشی را افزایش دهد، زمان تولید وعرضه محصولات به بازار را کوتاه کند و نیازهای انسانی را تامین کند. باایجاد محصولات جدید و عرضه خدمات متنوع به بازار، از طریق نوآوریهای تکنولوژیک، بنگاههای اقتصادی می‌توانند فرصتهای جدیدی را برای دستیابی به رقابت پذیری و رشد به دست آورند. ظهور اقتصاد دانش محور و جهانی سازی اقتصاد به شدت این باور را تقویت کرده است که رقابت پایدار مستلزم آن است که شرکتها، عملکرد خود را در بازار بین المللی از طریق ارتقای کارآیی، کیفیت و قابلیت اعتماد محصولات تولیدی شان افزایش دهند و این امر خود مستلزم به کارگیری فناوریهای نوین است.

انتقال تكنولوژی از یك بی هویتی و تغییر مداوم (فقدان روش مشخص) در رنج است كه به علت كلی مطرح شدن موجب بروز ابهاماتی می شود، به طوری كه طبیعت خاص آن را زیر سئوال می برد و احتمال تحقق انتقال فنی را مورد تردید قرار می دهد و فاقد هرگونه ارزش است. انتقال برحسب سطح «صنعتی»بودن و منافع آنی تعبیر می شود، بدون آنكه در نظر گرفته شده باشد كه واقعاً چه هست و چه باید باشد ؟«انتقال تکنولوژی»در مورد كشورهای صنعتی، كه در یك درجه پیشرفت صنعتی قرار دارند، بكار برده نمی شود و فقط به منزله مبادله دو جانبه ای است كه صرفه جویی در وقت و كاهش هزینه برای كسب منفعت و همچنین دسترسی به تكنولوژی پیشرفته تر را میسر می سازد . دراین وضعیت هر كدام از آن كشورها در شرایطی است كه می تواند با ظرفیت فنی خاص خود چنین تكنولوژی ای را دریافت نماید بدون آن كه خود الزامی به انتقال آن داشته باشد.

الف :بیان مساله

در محیط كنونی كه سرشار از پویایی و تغییر است یكی از مقوله های مهم كه می تواند ما را در رسیدن به اهداف سازمان و جامعه به نحوی اثربخش یاری رساند، تغییرات تكنولوژی موثر و انتقال تكنولوژی با اصول، روشها، مراحل و فرایند خاص است.

برای كشورهای صنعتی انتقال تكنولوژی به كشورهای در حال توسعه وسیله ای است برای تسلط، كسب منافع تجاری، و صادرات هرچه بیشتر؛

 برعكس، برای كشورهای در حال توسعه، انتقال وسیله ای است برای دست یابی به تكنولوژی پیشرفته و مورد لزوم كه به آنها اجازه می دهد تا عقب ماندگی صنعتی و تولیدی خود را جبران كنند.

حوزه عمل انتقال، به معنی خاص، به تكنولوژی محدود نمی شود، بلكه به مجموع بررسی های مربوط به امكان پذیر بودن، طرح ،روش كار، استعلام عرضه تا نصب، طرز عمل، مدیریت نظام مالی، آموزش، نحوه فروش، و ازاین قبیل اطلاق می شود . لذا انتقال شامل مجموع ابعاد یاد شده فوق می گردد و این همان چیزی است كه شركتهای صادر كننده تكنولوژی را وامی دارد تا ضمن این كه سعی نمایند در بعضی از رشته های خاص تكنولوژی تخصص یابند، حیطه فعالیتهای خود را به همه سطوح انتقال فنی(تكنولوژی)متصور نیز توسعه دهند.

نکته دیگر اینکه در حوزه انتقال فناوری، دغدغه اصلی کشورهای انتقال گیرنده، محقق نشدن انتقال، منطبق با اهداف مورد نظر از انتقال است. به موجب بررسی های به عمل آمده، از منظر حقوقی یکی از علل اصلی بروز این دغدغه، متناسب نبودن قراردادها با امر پیچیده انتقال و خواسته های انتقال گیرنده است. این عدم تناسب که عمدتاً بر کم و کیف تعهدات طرفین تمرکز دارد باید به تبع اقتضائات و ویژگی های قراردادی خاص برای انتقال فناوری برطرف شود تا دغدغه موجود نیز مرتفع گردد.

ب:اهمیت و ضرورت تحقیق

    با نگاهی به انتقال تکنولوژ ی های انجام شده در ایران در طول سالیان گذشته، مشاهده می شود که فرآیند انتقال تکنولوژی به شکلی بسیار ناقص انجام می پذیرد. گاه متقاضیان تکنولوژی شناخت دقیق و درستی از آنچه می خواهند، ندارند و نیاز حقیقی و واقعی خود را نمی دانند، گاه به دنبال ایده آ ل هایشان حرکت  می کنند یا تکنولوژیهایی را می جویند که هنوز اختراع نشد ه اند یا بالعکس به تکنولوژ ی هایی دلخوش می کنند که عمر آنان به پایان رسیده و توجیه اقتصادی ندارند. در مرحله بعد، به جای انتخاب تکنولوژی مناسب، به دنبال گرانترین و مدرنترین تکنولوژیها می گردند که امکان جذب یا حتی کسب آن بسیار کم است.  مهمترین بخش انتقال تکنولوژی، جذب و بومی سازی و نوآوری آن است که باید مورد تحلیل علمی و عمیق قرار گیرد سطح تكنولوژیک كشورهای پیشرفته و جهان سوم فاصله محسوسی دارد. برای كاستن این فاصله، انتقال تكنولوژی یك لازمه انكارناپذیر است. انتقال تكنولوژی با رو شهای مختلف امكا ن پذیر است، عوامل مهم تعیین کننده روش انتقال تکنولوژی به مقدار زیادی شامل ترکیبی از تمایل انتقال دهنده تکنولوژی جهت عرضه تکنولوژی و دانش فنی و همچنین توانایی دریافت کننده تکنولوژی جهت کسب و جذب تکنولوژی است. در این بین، داشتن معیار و تعریفی که نشان دهنده انتقال اثربخش تکنولوژی باشد، بسیار مهم و حیاتی می باشد. چه بسا هم انتقال دهنده تکنولوژی و هم گیرنده تکنولوژی نیت و قصد انتقال تکنولوژی به بهترین شکل ممکن را داشته باشند، ولی در عمل ممکن است روش انتقال تکنولوژی طوری انجام شودکه نتواند نتایج در نظر گرفته شده را برآورده سازد، در نتیجه در مرحله اکتساب تکنولوژی، دقت و کار کارشناسی در انتخاب بهترین روش انتقال تکنولوژی لازم و ضروری می باشد. موضوع دیگر انطباق و جذب تکنولوژی انتقال یافته است که باید آن تکنولوژی با شرایط و مشخصات محیطی گیرنده آن تطبیق داده شود و در نهایت مرحله نهایی که توسعه و انتشار تکنولوژی است، نیازمند عزم و همت جمعی و خودباوری ملی و البته ایجاد زیر ساختهای لازمه از طرف دولت می باشد. در دنیای امروز رابطه ای مستقیم بین توسعه تكنولوژی و پیشرفت اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی یك كشور برقرار است. بطوری كه می توان گفت تكنولوژی عاملی اساسی برای ایجاد ثروت، توانایی و دانایی كشورهاست و  وسیله ای قدرتمند در توسعه ملی تلقی می شود. بدین جهت است كه در سطح بین المللی، جنگ اقتصادی تكنولوژیك جانشین جنگهای نظامی شده است. بنابراین اتخاذ استراتژی‌های توسعه تكنولوژی در بخشهای مختلف اقتصاد هر كشور جزء ضروریات بازسازی و توسعه اقتصادی آن كشور بوده و بدون آن دستیابی به اهدافی چون خودكفایی اقتصادی، توسعه ملی و بهبود استانداردهای زندگی غیرممكن است.

ج:اهداف تحقیق

1-بررسی و تحلیل حقوقی قرارداهای انتقال تکنولوژی

2- شناخت و بررسی متناسب نبودن قراردادها با امر پیچیده انتقال و خواسته های انتقال گیرنده

3-مقایسه قراردادهایی که قابلیت انتقال تکونولوژی دارند به منظور کشف و شناخت انتقال اثر بخش تکنولوژی

د:سؤالات تحقیق

1- نحوه اجرای قراردادهای انتقال تکنولوژی به چه صورت می باشد؟

2- عوامل محقق نشدن انتقال، منطبق با اهداف مورد نظر از انتقال چیست ؟

3-چه قراردادهایی در زمینه انتقال تکنولوژی موثر تر می باشند ؟

ه: فرضیه‏های تحقیق

1-نحوه اجرای قراردادهای انتقال تکنولوژی نقش عمده ای دراثر بخشی فرایند انتقال تکنولوژی فراهم میکند.

2- به دلیل ربط وثیق با هدف اصلی قرارداد انتقال فناوری، «تعهد به تحقق انتقال» یکی از مهم‌ترین تعهدات انتقال‌دهنده است.

3- مبنائی ترین قرارداد انتقال تکنولوژی ، قرارداد لیسانس است که ماهیتی خاص و متفاوت از قراردادهای معین دارد.

و :روش تحقیق

دراین پژوهش غالب کاربراساس روش کتابخانه ای می باشدواکثرمنابع مورداستفاده مقالات وکتب انگلیسی زبان ونیزبرخی کتب ومقالات فارسی بوده که اکثرمقالات ازاینترنت و کتابخانه های در دسترس جمع آوری شده است.

درآمد

بی تردید، یکی از مهم ترین راه های پیشرفت صنعتی کشورها، واردات تکنولوژی از کشورهای صنعتی و پیشرفته است. افزایش اعتماد و تکیه بر منابع تکنولوژی و جهانی کردن بازارها موجب افزایش چشم گیری در قراردادهای بین المللی انتقال تکنولوژی شده است. در برخی کشورها انتقال تکنولوژی از مهم ترین درآمدها محسوب می شود، برای مثال، در آمریکا در سال 1947، صادرات مالکیت های معنوی 10 درصد، و در سال 1986، 37 درصد بود و امروزه نیز به بیش از 50 درصد رسیده است.

به طور کلی تأمین سرمایه از طریق تجارت مالکیت های معنوی، از دو راه صورت می گیرد: راه اول وارد کردن مالکیت صنعتی غیر محسوس در مال محسوس و مادی ای که می توان آن را تولید کرد و فروخت؛ و راه دوم انتقال مال معنوی به دیگری یا صدور اجازه ی استفاده از آن برای دیگری که خود محصول را تولید و در برابر، عوضی پرداخت کند که رویالتی[1] نامیده می شود.

مبحث اول :تعریف مفاهیم در حوزه انتقال تکنولوژی

گفتار اول :تعریف تکنولوژی