فهرست مطالب عنوان

 

صفحه چکیده

 

1 مقدمه

 

2 الف ـ بیان موضوع

 

2 ب ـ سئوالات تحقیق

 

2 ج ـ فرضیه های تحقیق

 

2 د – اهداف کاربردهای تحقیق

 

3 ﻫ – روش تحقیق

 

3 و- معرفی پلان تحقیق

 

3 بخش نخست : ماهیت ، پیشینه ، ادله و شرایط اعتبار اقرار در حقوق کیفری فصل نخست : ماهیت و پیشینه اقرار در حقوق کیفری

 

5 مبحث اول : ماهیت ، اقسام و طرق تحصیل اقرار

 

5 گفتار اول : تعریف و اقسام اقرار

 

7 بند اول : تعریف اقرار

 

7 الف : تعریف لغوی اقرار

 

8 ب: تعریف اصطلاحی اقرار

 

8 ج: خصایص اقرار کیفری

 

11 1-طریقت داشتن

 

11 2-انکار پذیر بودن

 

12 3-تجزیه پذیر بودن

 

13 بند دوم : اقسام اقرار

 

14 الف : اقسام اقرار به لحاظ شیوه بروز

 

14 1-اقرار فعلی و لفظی

 

14 2-اقرار شفاهی و کتبی

 

15 3-اقرار داوطلبانه و اجباری

 

16 4-اقرار کلی و جزئی

 

16 5-اقرار ساده ، مقید و مرکب

 

16 ب : اقسام اقرار به لحاظ محل وقوع

 

17 1-اقرار در دادگاه

 

17 2-اقرار در خارج از دادگاه

 

18 ج : اقسام اقرار به اعتبار موضوع

 

19 1-اقرار مدنی و کیفری

 

19 2-اقرار در حق ا… و حق الناس

 

20 گفتار دوم: طرق و وسایل تحصیل اقرار

 

21 بند اول : تحصیل اقرار از طریق پرسش و پاسخ قضایی

 

22 بند دوم : تحصیل اقرار از طریق اعمال خدعه و فریب

 

24 بند سوم : تحصیل اقرار از طریق وعده معافیت از مجازات

 

25 بند چهارم : تحصیل اقرر از طریق اعمال شکنجه

 

26 بند پنجم : تحصیل اقرار از طریق روشهای علمی و فنی

 

27 الف : تست های تصویری (پروژکتیو)

 

28 ب : روش تداعی معانی

 

28 ج : پلی گراف

 

28 د : نارکوانالیز

 

29 مبحث دوم : پیشینه اقرار در حقوق کیفری

 

30 گفتار اول : سیر تحول اقرار در ادوار مختلف

 

30 بند اول : دوره انتقام خصوصی

 

31 بند دوم : دوره دادگستری خصوصی

 

32 بند سوم : دوره دادگستری عمومی

 

33 الف : دوره قدیم

 

33 ب : دوره اصلاحات حقوق جزا

 

34 گفتار دوم : سیر تحول اقرار در حقوق ایران

 

34 بند اول: دوره باستان

 

35 بند دوم : دوره میانه

 

35 بند سوم : دوره معاصر

 

37 فصل دوم : ادله و شرایط اعتبار اقرر در حقوق کیفری

 

39 مبحث اول : ادله اعتبار اقرر

 

39 گفتار اول : ادله فقهی اعتبار اقرار

 

39 بند اول : کتاب

 

39 بند دوم : اخبار و روایات

 

41 بند سوم : اجماع

 

41 بند چهارم : سیره و بنای عقلا

 

42 گفتار دوم : ادله حقوقی اعتبار اقرار

 

42 بند اول : قانون مدنی

 

42 بند دوم : قانون آیین دادرسی مدنی

 

44 بند سوم : قانون مجازات اسلامی

 

45 بند چهارم : قانون آیین دادرسی کیفری

 

46 مبحث دوم : شرایط اعتبار اقرار

 

47 گفتار اول : شرایط مقر

 

47 بند اول : عقل

 

47 بند دوم : بلوغ

 

48 بند سوم : اختیار

 

49 بند چهارم : آگاهی به موضوع اقرار

 

51 بند پنجم : رشد

 

52 گفتار دوم : شرایط مقرله

 

53 بند اول : اهلیت تمتع

 

54 بند دوم : معلوم بودن مقرله

 

54 بند سوم : عدم تکذیب مقرله

 

55 گفتار سوم : شرایط مقربه

 

56 بند اول : وجود خارجی مقربه

 

56 بند دوم : امکان عقلی یا عادی

 

56 گفتار چهارم : شرایط اداء اقرار

 

57 بند اول : صریح بودن

 

57 بند دوم : منجز بودن

 

58 بند سوم : نزد حاکم بودن

 

59 بند چهارم : تعدد اقرار

 

61 بند پنجم : تعدد مجالس

 

62 بخش دوم : حدود اعتبار و ارزش اثباتی اقرار در حقوق کیفری فصل نخست : حدود اعتبار و آثار اقرار

 

65 مبحث اول : حدود اعتبار اقرار در حقوق کیفری

 

65 گفتار اول : طریقیت یا موضوعیت داشتن اقرار

 

65 گفتار دوم : اشتراط مقرون بودن اقرار به قرائن و امارات

 

66 گفتار سوم : قابلیت انکار و تجزیه پذیر بودن اقرار

 

67 مبحث دوم : آثار اقرار در حقوق کیفری

 

68 گفتار اول : آثار اصلی اقرار

 

68 گفتار دوم : آثار فرعی اقرار

 

69 بند اول : تاثیر در شروع تحقیقات

 

69 بند دوم : تاثیر در استفادهه از تعلیق تعقیب ، کیفیات مخففه و معاذیر قانونی

 

69 الف : تاثیر در استفاده از تعلیق تعقیب

 

70 ب: تاثیر در استفاده از کیفیات مخففه

 

70 ج : تاثیر در استفاده از معاذیر قانونی

 

71 فصل دوم : ارزش اثباتی اقرار در حقوق کیفری

 

74 مبحث اول : ارزش اثباتی اقرار در رفتارهای مجرمانه

 

74 گفتار اول : ارزش اثباتی اقرار در جرائم موجب قصاص

 

74 گفتار دوم : ارزش اثباتی اقرار در جرائم موجب حد

 

75 بند اول : زنا

 

75 بند دوم : لواط

 

78 بند سوم : مساحقه

 

80 بند چهارم : قوادی

 

80 بند پنجم : قذف

 

81 بند ششم : شرب خمر

 

82 بند هفتم : سرقت

 

84 بند هشتم : محاربه و افساد فی الارض

 

85 بند نهم : ارتداد

 

85 گفتار سوم : ارزش اثباتی اقرار در جرائم تعزیری و بازدارنده

 

86 مبحث دوم: عوامل تاثیر گذار برارزش اثباتی و آثار اقرار

 

87 گفتار اول : تعدد اقرار

 

88 گفتار دوم : تنکار بعد از اقرار

 

88 بند اول : تعریف انکار

 

89 بند دوم : زمان انکار و تاثیر آن

 

90 بند سوم : موارد پذیرش انکار بعد از اقرار

 

90 الف : فقه امامیه

 

91 1-انکار بعد از اقرار در زنای موجب رجم

 

91 2-انکار بعد از اقرار در زنای موجب قتل

 

91 3-انکار بعد از اقرار در سرقت

 

93 ب : فقه عامه

 

93 1-مذهب شافعی

 

93 2-مذهب مالکی

 

93 3-مذهب حنفی

 

94 4-مذهب حنبلی

 

94 ج: حقوق ایران

 

94 1-انکار بعد از اقرار در زنای موجب رجم و قتل

 

94 2-انکار بعد از اقرار در قتل

 

99 3-انکار بعد از اقرار در سرقت

 

100 گفتار سوم : توبه بعد از اقرار

 

100 بند اول : مفهوم توبه و نحوه احراز آن

 

100 بند دوم : توبه و سقوط مجازات

 

102 بند سوم : توبه و تخفیف مجازات

 

104 گفتار چهارم : تعارض اقرار با سایر ادله

 

105 بند اول : مفهوم تعارض و تفاوت آن با تزاحم

 

106 بند دوم : صور مختلف تعارض

 

107 الف : تعارض اقرار با اقرار

 

107 ب : تعارض اقرار با بینه

 

112 ج : تعارض اقرار با علم قاضی

 

115 د : تعارض اقرار با قسامه

 

118 ﻫ : تعارض اقرار با قرائن و امارات

 

120 نتایج تحقیق

 

123 فهرست منابع و مأخذ

 

126 چکیده انگلیسی

 

130

چکیده

بی گمان اهمیت اقرار در امور كیفری و حتی امور مدنی به حدی است كه علمــای حقـوق آن را ملكـه دلایل می­نامند. اهمیت وجوددلیل برای احراز ارتكاب جـرم بـرای محكومیت تا آنجاست­كه حضـرت علـی (ع) می­فرمایـند: « اگر هزاران گناهكار بی كیفر بمانند بهتر است از آنكه یك نفر بی­گناه برخلاف حق به كیفر برسد ». در قوانین جزایی ایران نیز به صراحت از اقرار در اثبات برخی جرایم بحث شده است . در این قوانین از توبه بعد از اقرار و تأثیر آن در مجازات متهم و انکار بعد از اقرار سخن به میان آمده است که نشان دهنده گرایش و توجه قانونگذار به این دلیل اثبات، در دعاوی کیفری می­باشد. همین امر و عدم ذکر آن به تفصیل و با جزئیات بیشتر در قوانین مربوطه و ایجاد بحثهای مختلف در ارتباط با این موضوع، محقق را واداشته است تا با مطالعه نظرات حقوقی، فقهی و با مطالعه پرونده ها و ملاحظه آراء و نظریات قضایی ضمن بررسی تحلیلی اقرار در امور کیفری، ارزش اثباتی و آثار آن در حقوق جزای ایران در ادوار مختلف و فقه امامیه را با ارائه نظریات مختلف موردبحث و بررسی قرارگیرد. در این تحقیق میخواهیم ببینیم چالشها فرا روی اقرار در فرایند دادرسی کیفری ، شرایط حجیّت اقرار و نقش تعدد اقاریر در اعتبار اقرار چیست و تأثیر انکار بعد از اقرار در حقوق کیفری ایران کدام است . باید گفت گذشته از برخورداری از شرایط عامه ، اقرار باید عندالحاکم باشد و اصل اولیه در اعتبار اقرار در کلیه جرائم عدم لزوم تعدد آن است و همچنین انکار بعد از اقرار در جرائم مستوجب حد جز در موارد مصرح در قانون فاقد تأثیر است و بنظر می رسد که کیفیت تحصیل اقرار در فرآیند دادرسی کیفری، با توجه به واقعیتهای عینی و با مبانی قانونی و حقوقی چندان سازگار نمی باشد . در این تحقیق سعی شده تا به كنکاش در این مقوله پرداخته شود ، باشد كه مفید فایده ی اصحاب قلم و دانشجویان واقع شود .

كلید واژه ها: دعوای کیفری ، ادله اثبات دعوی ، متهم ، اقرار

مقدمه

الف ) بیـان موضـوع

کیفیت تحصیل دلیل و اثبات جرم بر پایه اقرار متهم از منظر فقهی و در پرتو قواعد و قوانین موضوعه با عنایت به موازین و اسناد بین المللی مستلزم رعایت شرایط شکلی و ماهوی عدیده است که از جمله آنها ادای اقرار از سوی فرد ، بدون اجبار و اکراه یا تحت تاثیر القائات می باشد . حال با نگاهی به رویه عملی محاکم یا نهادهای تعقیب در عرصه امور جزایی در می یابیم که کیفیت تحصیل اقرار اصولاً مبتنی بر شرایط اساسی پیش گفته نیست . اصولاً در دعاوی کیفری دادرس باید مقرون به واقع بودن اقرار را احراز نماید بنابراین اقرار در امور کیفری به منظور اثبات جرم طریقیت دارد در آنچه به حجیّت اقرار بر می گردد در امور کیفری و مدنی تفاوتهایی وجود دارد . حجیت اقرار در امور کیفری تابع ارزشیابی دادرس می باشد ولیکن در امور حقوقی دارای حجیت مطلق است به همین دلیل چنانچه حکمی بر اساس اقرار در مرحله بدوی صادر گردد قابل تجدید نظر خواهی نیست ولی در امور کیفری دارای حجیت مطلق نیست .

ب ) سئوالات تحقیق

 

 

این پژوهش در جهت پاسخگویی به سئوالات ذیل می باشد

1 ـ چالشهـای نظـری و علمـی فـرا روی دلیـل اقـرار در فراینـد دادرسـی کیفــری ایـران چیست ؟

2 ـ شرایط حجیت اقرار کدام است ؟

3 ـ نقش تعدد اقاریر در اعتبار اقرار چیست ؟

4 ـ تاثیر انکار بعد از اقرار در حقوق کیفری ایران کدام است ؟

ج ) فرضیه های تحقیق

فرضیه اول : به نظر می رسد که کیفیت تحصیل اقرار و موجبات مثبته آن در فرآیند دادرسی کیفری ایران با توجه به واقعیتهای عینی و مشهود با مبانی قانونی و حقوقی چندان سازگار نمی­باشد . و اینگونه استنباط می­گردد که در امور کیفری حجیت اقرار نزد دادرسان صرفاً بر پایه اقرار متهم نمی­باشد.

فرضیه دوم : گذشته از برخورداری از شرایط عامه ، اقرار باید عند الحاکم باشد .

فرضیه سوم : اصل اولیه در اعتبار اقرار ، عدم لزوم تعدد آن است .

فرضیه چهارم : انکار بعد از اقرار درجرائم مستوجب حد جز درموارد مصرح درقانون فاقدتاثیراست.

د ) اهداف و کاربردها

1- شناخت مبانی حقوقی و قضایی و شرایط قانونی اقرار در نظام دادرسی کیفری ایران . 2- رفع چالشهای نظری موجود در گفتمان حقوقی موسسات و مراکز اموزش عالی با ذکر ویژگیهای لازم الرعایه در تحصیل اقرار در فرایند دادرسی کیفری در محاکم . 3- ارائه رهیافتها و راهکارهای نوین برای مراجع قضایی به ویژه تقنینی برای کشف حقیقت نزد دادرسان محاکم می باشد . نظر به جایگاه اقرار در روند اثبات دعاوی ، این پژوهش نظیر سایر پژوهشهای مربوط به ادله اثبات دعوا ، می تواند کارآیی مطلوب و موثری در اجرای عدالت داشته باشد و در جرایمی نیز که محور بحث این پایان نامه است ، در اثبات جرایم مستوجب حد و قتل قانونگذار از اقرار سخن به میان آورده است ، که تجزیه و تحلیل مباحث مربوط به این دلیل اثبات در عمل می تواند راهگشایی برای قضات ، کمیسیون مجلس و دانشجویان حقوق باشد . لذا تبیین و توضیح موارد مربوط به اقرار در امور کیفری ، سبب روشن شدن جایگاه این ادله اثبات دعوی کیفری خواهد شد .

ﻫ ) روش تحقیـق

شیوه کار تحقیق ، مطالعه توصیفی ، تحلیلی و تطبیقی منابع کتابخانه ای و اینترنتی و فیش بردار از آنها بوده است و در این راستا از منابع کتابخانه های دانشگاه تهران و شهید بهشتی و پردیس قم و دانشگاه مذاهب اسلامی مورد استفاده قرار گرفته است . خوشبختانه محدودیتی در انجام این پژوهش در کار نبوده و صرفاً عمده نقص این تحقیق کم بودن کتب و منابع حقوقی در خصوص اقرار و شرایط قانونی و کیفیت صحیح ان بوده هر چند منابع فقهی و شرعی پیرامون این موضوع به فراوانی در دسترس بوده لیکن متاسفانه اقرار و کیفیت صحیح اقرار و بررسی علمی موضوع در نظام کنونی دادرسی کیفری ایران کمتر مورد توجه علمای حقوق کیفری قرار گرفته به جز تعداد انگشت شماری که این موضوع اشاراتی داشته اند که لزوم کنکاش بیشتر در این مقوله را می طلبد .

و ) معرفی پلان

مطالب تحقیق و پایان نامه حاضر مشتمل بر 2 بخش می باشد که هر بخش از چند فصل و هر فصل از چند مبحث و هر مبحث از چند گفتار و هر گفتار از چند بند تشکیل شده است ، در بخش نخست به ماهیّت ، پیشینه ، تعریف و اقسام اقرار ، طرق تحصیل اقرار ، سیر تحول اقرار در ادوار مختلف و همچنین سیر تحول افراد در حقوق ایران ، ادله و شرایط اعتبار اقرار در حقوق کیفری اعم از ادله فقهی و حقوقی اعتبار اقرار و شرایط اعتبار اقرار ، شرایط مقرّ ، شرایط مقرّله ، شرایط مقرّبه و شرایط اداء اقرار . در بخش دوم به حدود اعتبار اقرار و آثار اقرار ، حدود اعتبار اقرار در حقوق کیفری شامل طریقیّت یا موضوعیّت داشتن اقرار ، اشتراط مقرون بودن اقرار به قرائن و امارات و قابلیت انکار و تجزیه پذیر بودن اقرار ، آثار اقرار در حقوق کیفری شامل آثار اصلی و فرعی ، ارزش اثباتی اقرار در امور کیفری ، ارزش اثباتی اقرار در رفتار مجرمانه ، ارزش اثباتی در جرایم موجب قصاص و در جرایم موجب حد ، ارزش اثباتی اقرار در جرائم تعزیری و بازدارنده ، عوامل تاثیر گذار بر ارزش اثباتی و آثار اقرار شامل تعدد اقرار و انکار بعد از اقرار ، توبه بعد از اقرار ، تعارض اقرار با سایر ادله که در نهایت نتیجه گیری و پیشنهادها به شرح مبسوط پرداخته شده است و در این زمینه از کتب حقوقی ، فقهی ، نظرات مشورتی اداره حقوقی قوه قضائیه و آراء محاکم استفاده گردیده است .

بخش نخست

ماهیت ، پیشینه ، ادله و شرایط اعتبار اقرار در حقوق کیفری

فصل نخست : ماهیت و پیشینه اقرار در حقوق کیفری

در این فصل برای شناخت ماهیت و پیشینه اقرار در حقوق کیفری موضوع را طی دو مبحث ـ مبحث اول در خصوص ماهیت ـ اقسام و طرق تحصیل اقرار و در مبحث دوم ، پیشینه اقرار در حقوق کیفری را مورد بررسی قرار داده ایم

مبحث اول : ماهیت ، اقسام و طرق تحصیل اقرار

ماهیّت : منظور از بررسی و تحقیق در مورد ماهیت حقوقی اقرار نیل به این مقصود است که بدانیم اقرار در ردیف کدامیک از اعمال حقوقی قرار دارد . سئوالی که مطرح می شود این است که اقرار دارای چه ماهیتی است آیا اقرار عقد است ؟ ایقاع است ؟ یا اینکه اساساً دارای ماهیت حقوقی دیگری است ؟

در این خصوص، بایستی به اختصار اشاره نمود که اقرار از آنجاکه صرفاً دلالت بر اخبار ازحق      می­نماید عقد و ایقاع نیست ، زیرا همانطوریکه می دانیم لازمه تحقق همه عقود ایقاعات وجود قصـد انشـاء ـ « یعنـی قصدی کـه یک موجود اعتباری را بوجود می آورد » ـ[1] می باشد . و حال آنکه همانگونه که در تعریف اقرار دیدیم ، قانون مدنی ایران به پیروی از نظر اکثر فقها و حقوقدانان ، آشکارا از اقرار ، به اخبار تعبیر کرده است . مع الوصف گروهی از فقها اقرار را انشاء و عده­ای آنرا در پاره ای موارد اخبار و در برخی موارد انشاء می دانند .

استدلال طرفداران نظریه انشاء اینست که موضوع اقرار تنها هنگامی بر عهده اقرار کننده ثابت می شود که او بوجود آن حق بر ذمه خویش اقرار کند . و از این سخن چنین نتیجه می گیرند که اقرار موجد حق است نه کاشف از آن .

اما طرفداران نظریه مشترک در این خصوص قائل به تفصیل شده و معتقدند که اقرار گاهی متضمن اخبار و زمانی دارای جنبه انشائی است و در توجیه این نظر می گویند ، وقتی اقرار کننده می گوید این مال از آن فلان است اقرار او دارای جنبه انشائی است ، زیرا بر اثر اقرار مزبور ، ملکی که تا آن زمان به اقرار کننده تعلق داشته به مقرله منتقل می شود و احکام هبه بر این اقرار بار میگردد .

در پاسخ به طرفـداران جنبه انشـائی اقـرار گفته شده است : این نظریـه از سـوی قائلیـن به آن قابـل دفـاع نیست. با ایـن توضیـح کـه مثلاً اگـر از طرفداران این نظریـه بپرسند که در یک دعوی، بخواستـه مالکیت شش دانگ یک باب خانـه و اجـاره بهـای دو ساله آن با این توضیح که خواهان گفته باشدخوانده ، خانه یاد شده را از دو سال پیش غصب کرده و اجاره بهای آن را نیز پرداخته است هرگاه خوانده درستی ادعای خواهـان را تصـدیـق کند آیا شما خواهان را سـزاوار اجـاره بهـای دو سالـه خانـه مزبور میدانید یا نـه ؟ بی گمان در پاسخ فرو خواهند ماند . زیرا اگر بگوینـد : نه ، با مدلول اقرار مخالفت کرده اند و اگر بگویند آری­، با اعتقاد خود دایر به جنبه انشائی داشتـن اقرار، دشمنی ورزیده اند.[2] اما درپاسخ به طرفــداران نظریه دوم نیزگفته شـده است: «نسبت به مواردی­که آنــان نیز اقرار را اخبار می­دانند جــای سخـن و جـدل نیست. لکن­نسبت به مواردی ­که اقـرار را انشاء می­شمارند با توجـه به مثـالی که خـود آنان بـرای توضیـح نظریـه خویـش آورده اند گوئیم هنگامیکه کسـی گفت که خانـه مـن از آن فـلان است این­گفتـه هبه اسـت نه اقرار، دلیـل امر نیـز سـاده است ، زیرا نامبردگـان کـه خود گفتـه بالا را اقرار می­شمـارنــد .

مقررات هبه را بر آن بار می­کنند یعنـی مثلاً مال یا شئ مورد اقـرار را وقتــی از آن مقـرله می دانند که نسبت به آن بیـن طرفیـن قبض و اقبـاض صـورت گرفتـه باشـد»[3]

درحقـوق مـا از آنجائیکه قانـون مدنـی صراحتـاً از اقـرار، به اخبـار یـادکـرده است نیــاز به بحث بیشتـر در ایـن زمینـه نیست .

در امور کیفری نیز وضع به همین منوال است و اقرار کیفری نیز از آنجا که صرفاً دلالت بر اخبار حادثه ای به عنوان جرم می نماید، نمی­تواند منطبق با مفاهیم عقد یا ایقاع باشد . زیرا عقد یا ایقاع همانگونه که در سطور فوق بیان گردید علاوه بر اینکه تعاریف خاصی داشته ، احکام و شرایط خاصی دارند که هیچیک از اینها در اقرار نیست، لذا تنها ماهیت سازگار با اقرار اخبار است .

اقسام اقرار : در قانون و کتب حقوقی، تقسیم بندی خاصی از اقرار کیفری بعمل نیامده است . در حقوق اسلامی بر حسب اینکه اقرار، دلیل چه نوع جرمی قرار گیرد نام خاص آن جرم بر آن نهاده شده است مانند اقرار به قتل، اقرار به زنا، اقرار به سرقت، و غیره . در حقوق عرفی نیز تقسیمات جداگانه ای از انواع اقرار بعمل نیامده و بر حسب مفاهیم آن ، اقسامی از اقرار بر شمرده شده است . مانند اقرار صریح و اقرار ضمنی، اقرار کتبی و اقرارشفاهی و نظایر آن. درحقوق خارجی هم تقسیماتی از اقرار به نظر نمی رسد و معمولاً معانی وخصوصیات آن اقاریر، سبب تفکیک آنها از یکدیگر شده است. مانند اقرار داوطلبانه ، اقرار اجبـاری ، اقرار آزادانه .

از آنجائیکه ارزش و آثـار اقـرار به اقتضـای انـواع آن متفـاوت است وهمچنین به منظور بازشناختـن اقـاریر صحیح از اقاریر غیر صحیح. در این مبحث، به تعریف و توصیف هـر یک از اقسـام اقرار پرداخته و ارزش اثبـاتی هر کدام از آنهـا را مـورد بررسـی قـرار می دهیـم .