بیان مسئله:

به طوركلی خلاقیت فرآیندی است كه طی زمان ادامه داشته و ابتكار،انعطاف پذیری و تحقق از خصوصیات بارزآن به شمار می آیند ،بسیاری از افراد معتقدند كه خلاقیت در نیاز متولد می شود، همان گونه كه بسیاری از اختراعات بزرگ نه محصول تعریف مشكلی خاص،بلكه برای برآوردن نیاز خاص به وجود می آید.

برای تحلیل كامل خلاقیت باید عوامل محیطی و عوامل شخصیتی رادر نظر گرفت،خلاقیت مستلزم تفكر مستقل و نوآوری است ، و ممكن است به تولید چیزی نو و متفاوت و بی نظیر منجر شود كه ممكن است كلامی یا غیر كلامی و یا واقعی و انتزاعی باشد.

افراد دارای  اختلال شخصیت افسرده،ضد اجتمایی، اسكیزوفرنی ، چون از لحاظ برخورد با جامعه و مردم و همجنین شیوه رفتار و زندگی  كردن خاص آنها دارای تفاوتی آشكار با دیگر افراد هستند ، پس چگونه ممكن است آنها را با خلاقیت ربط داد ، شخصی كه دارار خصلتی است كه با مردم و جامعه به ستیز می پردازد ، و فردی كه نسبت به مردم شک و تردید دارد و حتی ممكن است نسبت به خود بد گمان باشد ،چگونه ممكن است كه خلاقیت دراو مشاهده كرد.

حال با توجه به مطالب بالا این سوال پیش می آید كه  :  آیا بین خلاقیت و ابعاد شخصیتی افسردگی، انحراف اجتمایی،پارانویید، اسكیزو فرنی رابطه ای وجود دارد یا خیر؟

 

 

 

 

 

 

اهمیت وضرورت تحقیق:

امروزه اهمیت و ضرورت تحقیق در مورد خلاقیت و تفكرخلاقانه برهیچ كس پوشیده نیست،خلاقیتها هیچ گاه نتیجه كار و كوشش و تفكر یک یا چند انسان با استعداد نیست ،بلكه حاصل جمع مشاركت هزاران و حتی دهها هزار نفرند ،كه در این زمینه خاص فعالیت خاصی را به عمل در می آورند ، خلاقیت زمانی پا به عرصه وجود گذاشت  كه  افراد سطح دانش خود را درباره پدیده های طبیعی و یا خود انسان كافی ندانسته و خود را ناچار به بهره گیری از طیف وسیع و تا فرارسیدن آن برهه از زمان كه دیگر جستجو گری راههای تكمیل فنون باقی نمانده ،امروز یكی از مسا‍‍‍‍‍ئل كه مورد دقت و تو جه نظر بسیاری است ، مطالعه و تفحص پیرامون سازو كارهایی كه امر خلاقیت را به هر نحوی  تحت  تاثیر قرار می دهد ، در واقع باید  این پارامترهای تاثیر گزار به ورطه مطالعه و كنكاش بسیارزیادی سپرده شوند ،تا بتوان تاثیر آنها را در جهت ایجاد خلاقیت به نحو مطلوبی كنترل نمود ،و اگر متخصصان و كسانیكه به عملی با تعالیم یك جامعه اعم از تعلیم كودكان،نوجوانان،میانسالان،پیر و سالخوردگان سرو كار دارند میزان و نحوه تاثیر و مكانیسم تاثیر گزاراین متغیر ها روشن نمی شود ،نمی توان اظهار داشت كه خلاقیت در اعماق جامعه ریشه دوانده است ،از جمله مبادی بسیار با اهمیت و اساسی پیوند های میان خلاقیت  ویژگی ها یا ابعاد شخصیتی است ، شخصیت هر كس نحوه واكنش او به محركهای اطراف می باشد ، و استعداد نیز در واقع به طور اساسی تحت تاثیر ویژگی های هر شخصیت است.

پیرو تفكر مزكور در این كار پژوهشی سعی خواهد شد كه به سوالات اساسی پاسخ داده و این عوامل (افسردگی،اسكیزو فرنی،پارانویید،وانحراف اجتمایی) با خلاقیت باید آن را در مسائل مشاوره ای لحاظ نمود و باید آنها را در كارهای دیگر قرار داد تا از این رهگذر از تلف شدنوقت و استعداد آنها جلوگیری لازم به عمل آورده شود، بدیهی است این مسئله از ضروریات امروزه است كه نیاز اساسی جامعه ما به خلاقیت بر هیچ كس پوشیده نیست.

 

همه ما مصرف كننده گان افكار و مصنوعاتی هستیم  كه حاصل  فكر خلاق است ، غالباً ما به نحوی سازندگا نی هستیم كه با خلاقیت خود متكی هستیم ، جامعه  همیشه به  افراد خلاق نیاز دارد ، افرادی كه بتواند راه حل های خلاقانه پیدا كند و بتواند با تخیل خود ایده ها و مهارتهاینا مربوط قبلی را با هم تركیب كنند.

اگر بزرگسالان خلاق و با قوه تخیل می خواهیم باید از سالهای اولیه كودكی آن ها را برای این كار برنامه ریزی كنیم  ، خلاقیت و تخیل ریشه در توانایی های انسان در بازی دارد و تمرین هم بر همین توانایی استوار است ، اساسی كه توانایی انسان را برای بازی و خلاقیت حمایت می كنیم ، در غیر این صورت ما می توانیم به نسخه برداری از ایده های قدیمی. (دافی،۲٠۰۰، ص۱۹)

تراورتون معتقد است كه با این نیازها به دنیا آمده ایم كه افكار، عقاید، احساسات دیگران را بفهمیم و به سبب همین  نیازها و نماد های فرهنگی ما  مثل هنرهای  تجسمی و نمایشی پا به عرصه وجود گذاشته است.(تراورتون،به نقل از دافی،۲٠۰۰،ص۱۹)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

اهداف تحقیق:

بررسی و مقایسه رابطه خلاقیت با ابعاد شخصیتی(افسردگی ، انحراف اجتمایی، پارانویایی ، اسكیزوفرنی)در دانشجویان پسرودختر دانشگاه پیام نور سرپل ذهاب در سال تحصیلی۹۰-۹۱.

 

اهداف جزئی:

– بررسی ارتباط بین خلاقیت وافسردگی در دانشجویان پسرودختر دانشگاه پیام نورسرپل ذهاب.

– بررسی ارتباط بین خلاقیت و انحراف اجتمایی در دانشجویان پسرودختر دانشگاه پیام نورسرپل ذهاب.

– بررسی ارتباط بین خلاقیت و اسكیزوفرنی در دانشجویان پسرودختر دانشگاه پیام نورسرپل ذهاب.

– بررسی ارتباط بین خلاقیت،و پارانویا یی در دانشجویان پسرودختر دانشگاه پیام نورسرپل ذهاب.

– بررسی ارتباط بین خلاقیت وسن دانشجویان پسرودختر دانشگاه پیام نورسرپل ذهاب.

– بررسی ارتباط بین خلاقیت،وجنس دانشجویان دانشگاه پیام نورسرپل ذهاب

– مقایسه ابعاد شخصیتی موثر در خلاقیت دانشجویان دختر و پسر دانشگاه پیام نورسرپل ذهاب.

 

 

 

 

 

 

 

 

سوالات تحقیق:

۱- آیا بین خلاقیت و افسردگی دانشجویان  دختر دانشگاه پیام نور سرپل ذهاب رابطه وجود دارد؟

۲- آیا بین خلاقیت و افسردگی دانشجویان پسر دانشگاه پیام نور سرپل ذهاب رابطه وجود دارد؟

٣- آیا بین خلاقیت واسكیزو فرنی دانشجویان  دختر دانشگاه پیام نور سرپل ذهاب رابطه وجود دارد؟

۴- آیا بین خلاقیت واسكیزو فرنی دانشجویان پسر دانشگاه پیام نور سرپل ذهاب رابطه وجود دارد؟

۵- آیا بین خلاقیت وپارانویایی دانشجویان دختر دانشگاه پیام نور سرپل ذهاب رابطه وجود دارد؟

۶- آیا بین خلاقیت وپارانویایی دانشجویان پسر  دانشگاه پیام نور سرپل ذهاب رابطه وجود دارد؟

۷- آیا بین خلاقیت وانحراف اجتمایی دانشجویان  دختر دانشگاه پیام نور سرپل ذهاب رابطه  وجود دارد؟

۸-آیا بین خلاقیت وانحراف اجتمایی دانشجویان پسر دانشگاه پیام نور سرپل ذهاب رابطه  وجود دارد؟

۹-آیا خلاقیت در دانشجویان پسر بیشتر از دانشجویان دختر است؟

١۰-آیا افسردگی در دانشجویان دختر بیشتر از دانشجویان پسر است؟

١١- آیا انحراف اجتمایی در دانشجویان پسر بیشتر از دانشجویان دختر است ؟

١۲-آیا پارانویایی در دانشجویان دختر بیشتر از دانشجویان پسر است ؟

 

 

 

 

 

 

 

فرضیات:

۱- بین خلاقیت و افسردگی دانشجویان  دختر دانشگاه پیام نور سرپل ذهاب رابطه وجود دارد.

۲- بین خلاقیت و افسردگی دانشجویان پسر دانشگاه پیام نور سرپل ذهاب رابطه وجوددارد.

٣-بین خلاقیت واسكیزو فرنی دانشجویان  دختر دانشگاه پیام نور سرپل ذهاب رابطه وجود دارد.

۴- بین خلاقیت واسكیزو فرنی دانشجویان پسر دانشگاه پیام نور سرپل ذهاب رابطه وجود دارد.

۵-بین خلاقیت وپارانویایی دانشجویان دختر دانشگاه پیام نور سرپل ذهاب رابطه وجود  دارد.

۶-بین خلاقیت وپارانویایی دانشجویان پسر دانشگاه پیام نور سرپل ذهاب رابطه وجود  دارد.

۷-بین خلاقیت  وانحراف اجتمایی  دانشجویان  دختر دانشگاه  پیام نور سرپل ذهاب رابطه  وجود دارد.

۸-بین خلاقیت  وانحراف اجتمایی  دانشجویان پسر دانشگاه  پیام نور سرپل ذهاب رابطه  وجود دارد.

۹-میزان خلاقیت در دانشجویان پسر بیشتر از دانشجویان دختر است.

١۰ – میزان افسردگی دانشجویان دختر بیشتر ازدانشجویان پسر است .

١١ – میزان انحراف اجتمایی دانشجویان پسر بیشتر از دانشجویان دختر است .

١۲- میزان پارانویایی در دانشجویان دختر بیشتر از دانشجویان پسر است.

***ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد

یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل و با فرمت ورد موجود است***

متن کامل را می توانید دانلود نمائید

 

چون فقط تکه هایی از متن پایان نامه در این صفحه درج شده (به طور نمونه)

 

ولی در فایل دانلودی متن کامل پایان نامه

 

 با فرمت ورد word که قابل ویرایش و کپی کردن می باشند

لذا بررسی رابطه شیوه های فرزند پروری با میزان قدرت کلامی به عنوان یک اختلال رفتاری در دانش آموزان ابتدایی شهرستان سرپل ذهاب را مورد مطالعه قرار داده و می خواهیم بدانیم تأثیر کدام یکاز این روشها بر میزان قدرت کلامی بیشتر است.

اهمیت و ضرورت پژوهش :

شناخت والدین و استنتاج آنان در مورد رفتار کودکان و انگیزه ها و اعتقادات و جهت گیری اجتماعی آنان عوامل تعیین کننده مهمی در روشهای فرزند پروری و انضباطی والدین می شود تفاوت بین طبقات اجتماعی مختلف از لحاظ فرزند پروری و قدرت همانند سازی کودک در الگو های گسترده تعادل بین فرزند- والدین در شیوه های فرزند پروری ریشه دارد . این شیوه ها را می توان در ابعاد مختلف مانند محبت کردن ،کنترل ، مهربانی ، گرمی ، و انعطاف پذیر بودن ،محدود بودن و پرتوقع بودن توضیح داد .  ( یاسایی1373،ص412)

وجه تحقیقاتی اندکی به بررسی تأثیر سبکهای ارتباطات خانواده بر میزان قدرت کلامی نشان داده است به منظور موفقیت این مدل در این حوزه نیاز است تحقیقات گسترده ای در جوامع مختلف فرهنگی ،قومی ،طبقه ای وغیره انجام شود چرا که فرهنگ یا خرده فرهنگی که افراد در آن اجتماعی می شوند به شیوه ارتباطات آنها تأثیر داشته است . به همین دلیل پژوهش حاضر برای بررسی تأثیر الگو های ارتباطی خانواده بر میزان قدرت کلامی دانش آموزان صورت می پذیرد .

مزایای اجرای طرح :

آشنا  ساختن والدین با شیوه های رزند پروری وانتخاب مناسب ترین شیوه توسط آنها ،بالا بردن سطح آگاهی ها و دانستهای والدین و همچنین کمک به آنان در جهت پرورش فرزندانی با قدرت کلامی مطلوب با انتخاب شیوه فرزند پروری مناسب .

مضرات و عواقب عدم اجرای طرح :

در صورت عدم اجرای این تحقیق وبا توجه به مسائل بیان شده در آن شیوه های مناسب و مطلوب قرزند پروری شناسایی نمی شود  و این مو ضوع ممکن است باعث افت تحصیلی و پایین بودن اعتماد به نفس ناشی از پایین بودن قدرت کلامی در فزندان شود . همچنین در صورت عدم اجرای طرح مشخص نیست که کدام یک از شیوه های فرزند پروری بر روی میزان قدرت کلامی تأثیر بیشتری دارد .

اهداف تحقیق

اهداف کلی –اهداف جزئی

اهداف کلی : بررسی و مقایسه رابطه بین شیوه های فرزند پروری و قدرت کلامی دانش آموزان دختر و پسر مقطع ابتدایی شهرستان سرپل ذهاب در سال تحصیلی90-89

اهداف جزئی :

1-بررسی رابطه بین شیوه های فرزند پروری سهل گیرانه با قدرت کلامی.

2- بررسی رابطه بین شیوه های فرزند پروری مستبدانه با قدرت کلامی .

3- بررسی رابطه بین شیوه های فرزند پروری دمکراتیک با قدرت کلامی .

4- مقایسه قدرت کلامی دانش آموزان دختر و پسر مقطع ابتدایی .

5- مقایسه شیوه های فرزند پروری دانش آموزان دختر و پسر مقطع ابتدایی .

 

 

 

 

 

سؤالات پژوهش

1-آیا بین شیوه فرزند پروری مستبدانه و میزان قدرت کلامی دانش آموزان دختر رابطه وجود دارد؟

2- آیا بین شیوه فرزند پروری مستبدانه و میزان قدرت کلامی دانش آموزان پسر رابطه وجود دارد ؟

3-آیا بین شیوه فرزند پروری دمکراتیک و میزان قدرت کلامی دانش آموزان دختر رابطه وجود دارد ؟

4-آیا بین شیوه فرزند پروری دمکراتیک و میزان قدرت کلامی دانش آموزان پسر رابطه وجود دارد ؟

5-آیا بین شیوه فرزند پروری سهل گیرانه و میزان قدرت کلامی دانش آموزان دختر رابطه وجود دارد ؟

6- آیا بین شیوه فرزند پروری سهل گیرانه و میزان قدرت کلامی دانش آموزان پسر رابطه وجود دارد ؟

7-آیا میزان قدرت کلامی دردانش آموزان دختر بیشتر از دانش آموزان پسر است ؟

8-آیا میزان قدرت کلامی در شیوه فرزند پروری سهل گیرانه بیشتر از شیوه فرزند پروری مستبدانه است ؟

 

 

 

 

 

 

 

 

فرضیات پژوهش

1-بین شیوه فرزند پروری سهل گیر و میزلن قدرت کلامی دانش آموزان دختر رابطه وجود دارد.

2- بین شیوه فرزند پروری سهل گیر و میزان قدرت کلامی دانش آموزان پسر رابطه وجود دارد .

3- بین شیوه فرزند پروری مستبد و میزان قدرت کلامی دانش آموزان دختر رابطه وجود دارد .

4- بین شیوه فرزند پروری مستبد و میزان قدرت کلامی دانش آموزان پسر رابطه وجود دارد .

5- بین شیوه فرزند پروری دمکراتیک و میزان قدرت کلامی دانش آموزان دختر رابطه وجود دارد .

6- بین شیوه  فرزند پروری دمکراتیک و میزان قدرت کلامی دانش آموزان پسر رابطه وجود دارد .

7- میزان قدرت کلامی در دانش آموزان دختر بیشتر از دانش آموزان پسر است .

8-میزان قدرت کلامی در شیوه فرزند پروری سهل گیرانه بیشتر از شیوه فرزند پروری مستبدانه است .

***ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد

یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل و با فرمت ورد موجود است***

متن کامل را می توانید دانلود نمائید

 

چون فقط تکه هایی از متن پایان نامه در این صفحه درج شده (به طور نمونه)

 

ولی در فایل دانلودی متن کامل پایان نامه

 

 با فرمت ورد word که قابل ویرایش و کپی کردن می باشند

قتل عمد در اسلام از بزرگترین گناهان شناخته شده به صورتی که در قرآن قتل عمدی مسلمانان همانند قتل همه انسانها شناخته شده است از این رو در اسلام مجازات اصلی قتل عمدی قصاص نهاده شده است تاعامل بازدارنده ای برای دیگران باشد در قرآن قصاص عامل حیات دانسته شده بدین دلیل که قصاص عامل بازدارنده مهمی در ارتکاب جنایت نسبت به دیگران می باشد از سوی دیگر سیاست کلی در رابطه با قصاص در اسلام اینگونه می باشد که تا حد امکان مجازات قصاص در صورت وجود شرایطی اجرا نشود از یک سو اولیاء دم به عفو وگذشت ترغیب می شوند واز سوی دیگر در موارد متعددی قتل عمدی راقابل قصاص ندانسته است در این رابطه در بعضی موارد در قتل عمد مسولیت مرتکب قتل را به طور کلی منتفی دانسته است ودربرخی موارد از موارد قتل عمد مجازات قاتل راکاهش داده بدین صورت که اگر چه مجازات اصلی و شدید قصاص را نسبت به قاتل اعمال ندانسته در عین حال قاتل را به طور کلی معاف از مجازات ندانسته ومجازات پرداخت دیه رادر حق اولیاء دم اعمال نموده است علاوه بر ان در قانون مجازات اسلامی درماده 612حبس تعزیری 3تا 10را برای مرتکب به تشخیص دادگاه مبنی بر اختلال درنظم عمومی ویا بیم تجری مرتکب یا دیگران را وضع نموده است .

مصادیق کاهش مسولیت کیفری در قتل عمد عبارت اند از :

، قتل با اشتباه در اعتقاد به مهدورالدم بودن مقتول

، قتل فرزند توسط پدر

، قتل توسط مامور نظامی-انتظامی بهامر آمر قانونی

، قتل حین کفر مقتول

، قتل حین جنون مقتول

 

واژگان کلیدی :

قتل- مسولیت کیفری- مهدور الدم- کافر- جنون

مقدمه

جوامع بشری ، برای حفظ نظم و تضمین ارزش ها و هنجارهای حاکم برنظام اجتماعی خود و پاسداری ازآن قواعد ومقرراتی را به وجود می آورند که قانون می گویند . اگر انحراف وتخطی از هنجارهای پذیرفته شده در جامعه جنبه ی مجـرمانه پیـدا کند و از حالت منفصل وایستا به ضدیتی محسوس وآشکار تبدیل گردد ، عنوان جرم به خود می گیرد و واکنش وعکس العمل جامعه وقانون نسبت به آن تشدید خواهد شد .

یکی از مهم ترین جرایم علیه تمامیت جسمانی اشخاص ، قتل عمد است که حق حیات آدمی و اصل مصونیت از تعدی وتعرض وی را هدف قرار می دهند و همواره در قوانین جزایی شدیدترین واکنش کیفری برای آن پیش بینی شده است .

در اسلام قتل از گناهان بزرگ شناخته شده است که مرتکب آن را به جهنم ابدی نوید می دهد .« ومن یقتل مومنا متعمدا فجزاه جهنم خالدا فیها وغضب الله علیه و لعنه و اعد له عذابا عظیما 1»

« هرکس از روی عمد مومنی را بکشد ، مجازاتش جهم ابدی است . خداوند چنین کسی را مورد غضب قرارداده و لعنت می کند و عذاب بزرگی برای او در نظر گرفته است .

براین مبنا در اسلام قتل عمد بسیار تقبیح شده و برای مرتکب آن مجازات قصاص در نظر گرفته شده است « یا ایها الذین آمنوا کتب علیکم القصاص فی القتلی الحر بالحر و…»2

مجازات قصاص درجرم قتل عمد از حیث تقیین راجع است به مصالح حیات انسانی وازاین منظر متفاوت ازمصالحی است که درجرایم مالی و یا سایر جرایم منظورنظر قانونگذار است .

قصاص سابقه ای تاریخی به قدمت قتل دارد و درهمه جوامع ، به عنوان یک واکنش قوی علیه قتل عمد به کار گرفته شده است . ژان ژاک روسو، درکتاب قرارداد اجتماعی خود راجع به مجازات قصاص ، چنین اظهارنظر می کند « مجازات اعدام (قصاص ) که به جنایت کاران تعلق می گیرد را نیز باید با همین دید مورد توجه قرارداد ، انسان برای اینکه بدست یک قاتل کشته نشود ، قبول می کند درصورتی که مرتکب جنایت شد ،بمیرد بدین ترتیب کسانی که مجازات اعدام را تعیین کرده اند جان خود را ارزانی نداشته اند وحتی نمی توان فرضی نمود که در موقع تصویب این مجازات فکر اینکه خودشان بدار آویخته شوند هم به ذهنشان خطور کرده باشد . برعکس آنها بفکر تضمین زندگی خود بوده اند .

بعلاوه هرفرد شرور که به قانون اجتماعی تجاوز کند – باعمل خود نسبت به وطنش یاغی و خائن محسوب می شود. بنابراین با کشتن مجرم ، یک دشمن را نابود کرده اند ونه یک عضو جامعه را »1

در نتیجه از نظر روسو ، قصاص هم متناسب با جنایت جانی است وهم منشأ چنین مجازاتی پذیرش قرارداد اجتماعی از طرف مجرم است .

از آنجا که با قتل یک انسان شرایط روحی و روانی اسفباری برخانواده مقتول مستولی می گردد در نتیجه قصاص قاتل ازیکسو موجب بازدارندگی قاتل از تکرار قتلهای دیگر می شود و ازسوی دیگر با التیام زخمهای روحی و روانی خانواده مقتول ،تعادل روانی در سطح اندک مجدداً به پیکره خانواده باز می گردد و ترمیم احساس در سطح وسیع در جامعه مجدداً باز تولید می شود .

اما در دین اسلام قصاص یک رفتار منحصر به فرد در مقابله با قتل نیست . در قرآن تنها برقصاص قاتل تأکید نشده است . قرآن برعفو و بخشش نیز تأکید دارد و تأکید بر غلبه جنبه خصوصی یا حق الناسی قصاص نیز به همین دلیل است . قرآن کریم اگرچه قصاص را حق اولیاء دم درقتل عمدی قرارداده است ، اما درعین حال عفو وبخشش قاتل را نیز توصیه کرده و اولیاء دم را به آن ترغیب نموده است . در اسلام درباب قتل انسان اگرچه بیان شده که چنانچه فردی کسی را به قتل برساند مانند این است که تمام مردم دنیا را کشته ، ازسوی دیگر تأکید نموده که چنانچه شخصی فردی را از مرگ نجات دهد مانند این است که تمام مردم دنیا را از مرگ نجات داده است .

قانون مجازات اسلامی نیز که براساس رویکرد نظام اسلامی مبتنی بر مطابقت قوانین با شرع مقدس وضع شده قصاص را برای مجازات قتل عمد در نظر گرفته است وبرای قتل عمد، اصل را برمجازات قصاص قرارداده است اما درعین حال در موارد گوناگون سعی برآن بوده که تاحد امکان مطابق با فقه ، مجازات قاتل عمدی را کاهش داده و از قصاص نمودن قاتل جلوگیری نماید .

دفاع مشروع از علل موجهه جرم است و هر کس در مقام دفاع از جان و عرض و ناموس و مال و آزادی تن خود یا دیگری مرتکب جرمی بشود در صورت اجتماع شرایط دفاع، قابل تعقیب و مجازات نیست.

رویه قضایی جایگاه مهمی در کنار قانون، دکترین حقوقی و سایر منابع حقوق دارد و با توجه به ضرورت تفسیر قواعد کلی مربوط به دفاع مشروع و رفع ابهام از آنها بدست آوردن رویه قضایی در این مورد امر بسیار مهمی است.

در این پایان نامه برای بررسی شرایط دفاع مشروع در رویه قضایی تعداد بیست و پنج رأی که از هیأت عمومی یا شعب دیوانعالی کشور صادر شده مورد استفاده قرار گرفته و در سه بخش عمده تقسیم بندی شده است. در بخش اول راجع به شروط دفاع مشروع در حقوق جزای ایران و جایگاه رویه قضایی در رفع ابهام از آنها و در بخش دوم به برداشتهای حقوقی نسبت به موارد پذیرش ادعای دفاع مشروع در رویه قضایی و در بخش سوم رد ادعای دفاع مشروع در رویه قضایی پرداخته شده است.

رویه قضایی قبل از انقلاب در مورد عدم رعایت شرایط دفاع منتهی به قتل از سوی مدافع، در صورت وجود جهات مخففه مجازات اعدام، تبدیل به حبس ابد یا حبس موقت با اعمال شاقه می گردید و بعد از انقلاب در صورت احراز اصل دفاع و عدم تناسب و سکوت قانون، مطابق فتاوای معتبر، مدافع به پرداخت دیه مقتول محکوم می گردد و در صورت عدم احراز اصل دفاع به قصاص نفس محکوم می شود.

کلید واژگان: دفاع مشروع، رویه قضایی، ملاکهای تناسب، دفاع از دیگری، اثبات ادعای دفاع مشروع.

مقدمه

الف) طرح مسأله و موضوع پژوهش

پایان نامه حاضر دفاع مشروع را از آن جهت که بعنوان یکی از تأسیسات مهم حقوق کیفری، در آراء محاکم و مراجع قضایی مطرح گردیده و شروط و ضوابط مربوط به آن از نظر دادگاه ها مورد بحث واقع شده، مطالعه می کند.

بدیگر سخن، ویژگی پژوهش حاضر آنست که تأکید اصلی را بر مطالعه مصادیق دفاع مشروع از نظر دادگاهها نهاده و سعی دارد به این پرسش اصلی پاسخ دهد که شرایط کلی و ضوابط عمومی مندرج در قانون پیرامون دفاع مشروع، چگونه در آیینه رویه قضایی بازتاب یافته و به عبارت دیگر، چگونه به زبان قضایی ترجمه و برگردان شده است؟

برخی شرایط دفاع مشروع از قبیل رعایت تناسب، نبودن وسیله آسانتری برای دفع خطر و خنثی کردن تجاوز، عدم دسترسی بر قوای دولتی و انتظامی یا موثر واقع نشدن مداخله آنها برای جلوگیری از خطر، همگی شرایط کلی و تفسیر بردار هستند و معنای واقعی خود را فقط و فقط در رویه قضایی پیدا می کنند.

هرگاه رویه قضایی بتواند این شرایط را به نحو متعادل و معقولی تفسیر کند و به تمام اوضاع و احوال موثر در پرونده به شکل ضابطه مندی توجه داشته باشد، نظم عمومی و حقوقی طبیعی افراد برای دفاع از حقوق خویش، به شکل صحیحی با یکدیگر جمع شده و میان ملاحظات مختلف اجتماعی،

 موازنه صحیحی برقرار می شود. اگر رویه قضایی در تفسیر شرایط دفاع مشروع، موضع بیش از اندازه سختگیرانه ای اتخاذ کند، چه بسا به ترویج و گسترش روح ترس و زبونی در میان افراد جامعه و تجری بزهکاران بیانجامد و برعکس اگر در تفسیر شرایط دفاع مشروع بیش از اندازه تساهل به خرج داده شود، ممکن است برخی افراد بتوانند تعدیات خود نسبت به جان و تمامیت جسمانی دیگران را از طریق تمسک به پوشش ظاهری دفاع مشروع، قانونی جلوه دهند.

در همین راستاست که اهمیت پایان نامه حاضر به خوبی روشن می شود و تلاش نگارنده بر آن خواهد بود تا دریابد که آیا رویه قضایی ما توانسته است حد تعادل را نگاهدارد و میان ملاحظات مختلف و ظاهراً متضادی که در بحث دفاع مشروع وجود دارد نوعی سازش منطقی ایجاد کند؟ مشکل ما در این راه اینست که رویه قضایی کشور، بندرت به شکل نظام مند و تحلیلی، تدوین گردیده و معمولاً حتی در مواردی نیز که رویه قضایی انتشار یافته، استدلال دادگاهها به شکل اجمالی و مبهم بیان شده است. شاید بتوان حتی تا آنجا پیشرفت که در کشور ما، رویه قضایی هنوز نتوانسته بعنوان یک منبع حقوقی مستقل، حرفی برای گفتن داشته باشد و نقش آن در حد تبعیت از آرای وحدت رویه محدود شده است. این در حالی است که در هیچ نظام حقوقی نیرومندی، در هیچ قانونگذاری جامعی، نمی توان و نباید انتظار داشت که کلیه جزئیات و فروض هر بحثی با قواعد قانونی روشن شود بلکه تجربه روزمره دادگاهها در جستجوی عدالت واقعی است که باید قسمتی از بار مسئولیت اجرای عدالت را تقبل کرده و نهادهای حقوقی را به اوج بالندگی و شکوفایی برساند.

در چنین وضعی است که تدوین پایان نامه حاضر با همه کاستی ها و نارسایی هایی که اجتناب ناپذیر بوده بعنوان یکی از موارد نادری که در حقوق ایران یک بحث حقوقی مهم در رویه قضایی با دسته بندی و طبقه بندی آرای محاکم و نقد و تحلیل آنها بررسی شده، ارزش خود را باز می یابد.

در سایه اعتبار و ارزشی که دین مبین اسلام برای دفاع از جان و مال و ناموس قائل است، جادارد تحقیقات نگارنده با پژوهشهای تکمیلی دیگران در آینده ادامه پیدا کرده و جزئیات موضوع هر چه بیشتر مورد کنکاش قرار گیرد.

ب) سوالات و پرسشهای کلیدی

در پژوهش حاضر، با مطالعه نظام مند رویه قضایی سعی شده به پرسشهای کلیدی زیر پاسخ داده شود:

1- ملاکهای تشخیص تناسب در دفاع از نظر رویه قضایی ایران چیست و آیا این ملاکها وافی به مقصود و منطبق با انصاف و عدالت هستند یا خیر؟

2- در صورت عدم رعایت تناسب، ضمانت اجرای عمل ارتکابی (دفاع غیر متناسب) از نظر رویه قضایی چیست و آیا موضعگیری رویه قضایی در این خصوص از لحاظ منابع قانونی و شرعی قابل تأیید است؟

3- چه ملاکها و چه دلایل و شواهدی در رویه قضایی ایران برای احراز یا اثبات دفاع مشروع بکار رفته و برعکس به چه مستنداتی در مقام رد ادعای دفاع مشروع از جانب متهم عملاً در آرای محاکم بیشتر تمسک شده است؟

ج) فرضیات پژوهش

در پاسخ به هر یک از پرسشهای کلیدی فوق، فرضیه ای جداگانه بشرح زیر ارائه می شود:

1- رویه قضایی ایران قبل و بعد از انقلاب، به مشابهت وسایل و آلات مورد استفاده مدافع و مهاجم و نیز به مشابهت صدمات وارده به مدافع و مهاجم، بیش از اندازه تأکید شده و این موارد را بعنوان ملاکهای تشخیص تناسب در نظر گرفته حال آنکه به نظر می رسد این روش ساده انگارانه و تا حدی غیرمنصفانه است و ملاک اصلی باید همان قاعده فقهی «الاسهل فالاسهل» باشد یعنی امکانات و وسایلی که در دسترس مدافع بود و قضاوت و ارزیابی او از میزان خطر در شرایط حاکم در همان زمان، باید مد نظر قرار گیرد.

2- در سکوت قانونگزار، در رویه قضایی فعلی این نکته مسلم شده که در موارد دفاع غیرمتناسب (شرط احراز اصل دفاع) قصاص جاری نمی شود ولی مدافع به پرداخت دیه محکوم خواهد شد که به نظر می رسد این رویه با توجه به شبهه جدی در قابل قصاص بودن مدافع در چنین شرایطی، یک رویه صحیح باشد گرچه در زمینه تعزیر مرتکب نیز به نظر نگارنده بهتر است از تعزیر مدافع (بدون تصریح در قانون) خودداری شود.

3- در رویه قضایی برای پذیرش ادعای دفاع مشروع، به ملاکهای پراکنده ای از قبیل سن مدعی دفاع نسبت به مهاجم ادعایی، جنسیت طرفین، تعداد افراد مهاجم یا مدافع حسب مورد، اوضاع و احوال زمانی و مکانی و اظهارات گواهان و اصحاب دعوی استناد شده و سوابق متهم و مهاجم نیز در نظر گرفته شده است. در رد ادعای دفاع مشروع نیز به شواهد عینی و دلایل بدست آمده در تحقیقات پزشکی قانونی و فقدان آن قرائنی که موجب خوف معقول شود تمسک جسته شده است.

د) تقسیم بندی و سازماندهی تحقیق

این پایان نامه از سه بخش تشکیل شده است و هر بخش شامل دو فصل و هر فصلی نیز به تناسب موضوع از چند مبحث و هر مبحثی به چند گفتار تقسیم بندی شده است در بخش اول به شروط دفاع مشروع در حقوق جزای ایران و منابع فقه امامیه و جایگاه و اهمیت رویه قضایی در تفسیر قواعد مربوط به دفاع مشروع، ارزشهای قابل دفاع، ضرورت و تناسب دفاع، خطر فعلی یا قریب الوقوع، کلی بودن قواعد موجود در قوانین موضوعه و نیاز به تفسیر قضایی، اشکالات رویه قضایی و شناسایی منابع موجود و در بخش دوم استنباطهای کلی نسبت به ملاکهای تناسب در دفاع مشروع، ادله مورد استفاده دادگاهها برای تشخیص تحقق دفاع مشروع، ابزارهای مورد استفاده طرفین مهاجم و مدافع در دفاع، سایر ملاکهای تناسب دفاع، تعدد مهاجمین و مدافعین دفاع منتهی به قتل عمدی، دفاع در محل سکونت یا ملک تحت تصرف مدافع، اظهارات اصحاب دعوی، اظهارات گواهان، سوابق متهم یا مهاجم احتمالی، ادله علمی یا شواهد پزشکی مورد بررسی قرار گرفته است و در بخش سوم عدم احراز اصل دفاع، عدم وجود قرائن اطمینان آور یابیم عقلایی، دسترسی به وسایل دیگر غیر از دفاع یا امکان استمداد از قوای دولتی و انتظامی، وجود قرائنی بر خلاف ادعای متهم، معقول نبودن سوء ظن متهم، عدم رعایت تناسب در دفاع و ضمانت اجرای آن در رویه قضایی، دفاع غیر متناسب در رویه قضایی قبل از انقلاب، دفاع غیرمتناسب در رویه قضایی بعد از انقلاب مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.